"Mua được nhà nhưng gia đình tôi chưa một ngày an cư. Mặt mũi cả vợ lẫn chồng đều nhăn nhó vì lo trả nợ", Phương, 28 tuổi, giảng viên một trường đại học ở Hà Nội nói.

Năm 2022, vợ chồng chị kết hôn và quyết định cùng nhau ở lại Hà Nội lập nghiệp. Họ bàn nhau mua căn hộ 90 m2 ở quận Thanh Xuân, giá 3 tỷ đồng. "Chả lẽ cứ thuê trọ mãi. Đi vay trong 20 năm kiểu gì cũng trả được hết. Phải có chỗ ở ổn định mới lạc nghiệp", cô vợ trẻ nói với chồng.

Quỹ tiết kiệm của cả hai có khoảng 100 triệu, tiền mừng cưới được gần 300 triệu. Phương phải vay ngân hàng 2 tỷ trong 20 năm, số còn lại mượn người thân. Nửa năm đầu lãi suất ưu đãi 6-7%, Minh Phương phải trả khoảng 14 triệu đồng mỗi tháng. Chị nhẩm tính tổng thu nhập cả hai khoảng 30 triệu đồng, lương vợ để trả ngân hàng, lương chồng trả cho nội, ngoại mỗi tháng một ít. Dư khoảng 10 triệu đồng thoải mái sinh hoạt, chi tiêu.

Nhưng khi lãi suất ngân hàng lên 9%, thậm chí 12%, Phương tái mặt khi thu nhập không đủ trả nợ, phải vay thêm. Đỉnh điểm năm 2024, Phương sinh con, chồng nhảy việc bởi công ty cắt giảm, với khoản trợ cấp thai sản 6 triệu mỗi tháng và 12 triệu lương chồng, cả hai hoàn toàn sống nhờ vào ông bà nội, ngoại.

"Tôi phải mang con về quê trong thời gian thai sản cho tiết kiệm. Chồng ở lại Hà Nội, phải vay thêm bạn bè gom trả đủ lãi. Mỗi lần ngân hàng gọi đòi nợ sợ đến mức trầm cảm", Phương kể.

Đã nhiều lần vợ chồng chị muốn bán nhà mua căn nhỏ hơn để "giải thoát gông cùm" nhưng lại tiếc số tiền đã trả và sợ không mua lại được ở trung tâm bởi giá cao.

Vợ chồng Minh Phương, tháng 8/2024. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Câu chuyện của Minh Phương không phải cá biệt. Mấy ngày qua, các diễn đàn mạng xã hội liên tục chia sẻ bài viết tâm sự của một người mua nhà lâm vào cảnh "mắc kẹt" tương tự.

"Chưa có nhà thì ham mua chứ có nhà rồi lại thêm nợ, khổ hơn cả đi thuê. Không biết nhà em cầm cự được bao lâu nữa. Hai vợ chồng lương tổng 24 triệu, mỗi tháng trả ngân hàng 12 triệu. Vay 20 năm, đã trả được 1 năm", người này viết. Dưới bài đăng, các cuộc tranh luận đã nổ ra với nhiều ý kiến trái chiều. Có người khuyên nên tiếp tục cố gắng, kiếm việc làm thêm tăng thu nhập để trả nợ vì "ít ra còn có nhà". Người khác khuyên nên bán để giải tỏa áp lực và đảm bảo chất lượng cuộc sống.

"Tâm lý 'an cư lạc nghiệp' đã ăn sâu trong tiềm thức người Việt từ nhiều đời nay dẫn đến việc nhiều cặp vợ chồng cố gắng bất chấp mua nhà bằng mọi giá và sau đó lâm cảnh dở khóc, dở cười", PGS.TS Phạm Ngọc Trung, Học viện Báo chí và Tuyên truyền nói.

Theo ông, khoảng hơn 20 năm trở lại đây, nhiều ngân hàng tạo chính sách cho các người dân mua nhà, ôtô bằng cách trả góp. "Tôi ủng hộ hình thức vay mua nhà trả góp nhưng chỉ nên vay 20-30% bởi thị trường biến đổi liên tục, phải có nguồn dự phòng, có bản lĩnh làm để trả nợ, chịu được áp lực từ ngân hàng", ông Trung nói.

Nguyễn Minh Thành, 26 tuổi, ở quận Tân Phú, TP HCM có quan điểm hoàn toàn khác vợ chồng Minh Phương. Làm trong ngành truyền thông với thu nhập khoảng 30 triệu đồng mỗi tháng, khoản tiết kiệm có 600 triệu nhưng Thành không mua nhà mà chọn thuê chung cư cao cấp tháng hơn 15 triệu đồng và mua ôtô hơn 300 triệu đồng.

"Bố mẹ tôi luôn mắng vì mỗi năm 'mất đứt' gần 200 triệu thuê nhà. Nhưng tôi muốn sống cuộc đời an yên không nợ nần nên chọn cách thuê nhà đẹp, có xe đi", Thành nói.

Thành nhận thấy việc vay hàng tỷ đồng để sở hữu một căn hộ đồng nghĩa với việc tự buộc mình vào áp lực tài chính kéo dài hàng chục năm. Anh nói mình thuộc Gen Z - thế hệ "bông tuyết", tâm lý không đủ vững để chịu đựng áp lực bị ngân hàng nhắc nợ mỗi tháng. Anh nhẩm tính mua một căn hộ hai tỷ đồng, trả trước 500 triệu, góp mỗi tháng 18 triệu. Tính toán kỹ lưỡng, dù có cắt giảm chi tiêu, nhận thêm việc cũng chật vật.

"Chỉ cần một lần đổ bệnh cũng đủ khiến kế hoạch đổ vỡ, chưa kể thị trường lên xuống, công việc sẽ có lúc không ổn định, rồi cả đời làm chỉ lo trả nợ", Thành nói.

Chung cư cao cấp phía Tây Hà Nội tháng 11/2024. Ảnh: Giang Huy

Chuyên gia tài chính Phan Dũng Khánh, Giám đốc tư vấn đầu tư, Công ty Chứng khoán Maybank, cho rằng không có câu trả lời đúng hay sai cho việc nên mua hay thuê nhà.

Mua nhà giúp người dân có tài sản, thế chấp được, đồng thời thể hiện vị thế cá nhân và giải quyết vấn đề thể diện. Tuy nhiên, nhà có tính "bất động", ảnh hưởng đến các quyết định như chọn việc làm, trường học cho con hay nơi lập nghiệp. Gánh nặng tài chính cũng rất lớn nếu phải vay nợ, khiến các nhu cầu khác bị cắt giảm. "Trong giới tài chính có câu đúc kết: Căn nhà là khoản nợ khổng lồ mang danh tài sản an toàn", chuyên gia nói.

Ông Khánh khuyến nghị chỉ nên mua nhà khi tài chính dư dả, thu nhập ổn định lâu dài, vay được với lãi suất thấp như từ người thân và có kế hoạch dự phòng rủi ro. Ông lưu ý cần loại bỏ tâm lý sĩ diện, quyết định dựa trên nhu cầu và khả năng chi trả, không vì áp lực xã hội. Nếu đang thuê nhưng tài chính vững, tâm lý thoải mái, tạo được nhiều nguồn thu, việc mua nhà sau này cũng chưa muộn.

Với người trẻ thu nhập trung bình, chuyên gia đầu tư đề nghị nếu không có hỗ trợ từ gia đình, chỉ có một nguồn thu, công việc chưa ổn định hoặc cần di chuyển nhiều thì nên thuê trọ.

"Đừng vì sợ lỡ cơ hội khi giá tăng mà vay vượt khả năng, bởi nếu không theo được đến cùng sẽ vừa mất tiền, vừa không có nhà, thậm chí vỡ nợ, xung đột gia đình và đánh mất cuộc sống đáng lẽ thoải mái hơn", ông Khánh nói.

Thấy con gái trầm cảm sau sinh cộng thêm việc trả nợ vất vả, bố mẹ Minh Phương đành bán tháo căn nhà ở quê được hơn một tỷ đồng cho con. Ông bà về ở tạm cùng vợ chồng con gái cả. Minh Phương hối hận vì đã vay bất chấp không tính toán để rồi cả nhà phải còng lưng gánh nợ cùng.

"Ám ảnh vì sống trong nợ nần, vì công việc hai vợ chồng đều ở đây nên tôi dự kiến bán căn hộ rồi thuê nhà tập thể, trả hết nợ, khi kinh tế dư giả mới nghĩ đến mua lại", Phương nói.

Nga Thanh - Ngọc Ngân