Theo thông lệ, từ 22h30 mỗi đêm, 1.400 tù nhân tại Trung tâm Tư pháp Orleans ở thành phố New Orleans, bang Louisiana phải ở trong phòng giam. Tuy nhiên, đêm 15/5, một nhóm tù nhân đã phá vỡ quy tắc này.

Ngay sau 0h ngày 16/5, quản giáo chuyên giám sát hoạt động của tù nhân qua màn hình camera đã rời vị trí trực để đi lấy đồ ăn. Tới khoảng 0h20, tranh thủ thời gian quản giáo vắng mặt, một số tù nhân phá cửa phòng giam 1006 ở tầng một. Các phòng giam ở tầng này đều thiết kế cửa trượt, nên có thể dễ phá bằng lực hơn.

Từ 0h20 đến khoảng 1h sáng, nhóm tù nhân cố gắng phá cửa và lẻn vào phòng giam dành cho người khuyết tật. Họ sau đó tháo rời bệ vệ sinh bằng kim loại vốn được gắn vào tường, để lộ một lỗ hổng hình chữ nhật có vài chấn song bằng thép.

Nhóm này gồm 10 tù nhân trong độ tuổi từ 19 đến 42, đã bị giam tại đây nhiều tháng hoặc nhiều năm, trong đó nhiều người mắc trọng tội. Một người hồi tháng 10/2024 bị kết tội giết hai người năm 2018 và đang chờ phán quyết án tù chung thân. Hai người đang chờ xét xử về tội giết người, hai người khác đối mặt tội cố ý giết người. Một vài người trong số họ từng trốn thoát khỏi các nhà tù trước đây.

Một trong số những tù nhân vượt ngục là Antoine Massey được cho là đã đe dọa đánh nhân viên bảo trì ở nhà tù nếu anh ta không cắt nước tới phòng giam 1006, theo hồ sơ cảnh sát. Nhân viên này đã buộc phải tuân thủ và sau đó bị bắt với cáo buộc "cố ý" hỗ trợ cuộc vượt ngục. Nếu nguồn nước không bị ngắt, nhóm tù nhân không thể tháo rời các thiết bị vệ sinh mà không khiến căn phòng ngập nước, cản trở nỗ lực tẩu thoát.

Thời điểm đó cũng không có quản giáo nào tuần tra quanh khu vực này. Sau khi tháo rời bệ vệ sinh của phòng, họ cưa chấn song sắt và lần lượt chui qua lỗ hổng. Trước khi rời đi, họ để lại những dòng chữ đầy chế nhạo trên tường như "quá dễ dàng".

Video từ camera giám sát cho thấy những người đàn ông chạy qua một khu vực xếp dỡ hàng của nhà tù. Sau đó, họ vượt qua hàng rào dây thép gai bằng cách phủ chăn lên trên để tránh bị thương, trước khi lao qua một đường ray xe lửa, chạy lên xa lộ và biến mất trong màn đêm. Họ vứt bỏ những bộ đồ tù nhân trên đường đi.

Hơn 7 tiếng sau khi nhóm tù nhân tẩu thoát, nhân viên nhà tù mới nhận ra họ mất tích sau thủ tục điểm danh vào 8h30 sáng. Thông tin về sự việc đã khiến cả nước Mỹ chấn động, một số tờ báo mô tả nhóm tù nhân vượt ngục "như giữa chốn không người".

Dawn Cook, một tài xế xe tải, sáng 16/5 nhận được cuộc gọi từ nhân viên Văn phòng công tố Orleans Parish, thông báo Corey Boyd, người đàn ông bị buộc tội giết con trai bà năm ngoái, đã trốn khỏi nhà tù.

"Ông ấy nói đã có một cuộc vượt ngục, nhưng chưa nắm được thông tin chi tiết", Cook, 71 tuổi, nói.

Cùng lúc đó, Cook cũng nhận được tin nhắn từ nhà tù rằng Boyd đã vượt ngục và đề nghị bà gọi 911 nếu cần giúp đỡ. Tin tức đó khiến bà thấy tức giận hơn là sợ hãi.

Lối thoát của các tù nhân vượt ngục tại Trung tâm Tư pháp Orleans ở thành phố New Orleans, bang Louisiana. Ảnh: CNN

Ngày 29/4/2024, con trai Brandon Fees của bà Cook đang ngồi bên hiên nhà cùng bạn gái thì phát hiện một nhóm người tìm cách đột nhập vào ôtô. Fees, 38 tuổi, đã chạy tới ngăn cản và tranh cãi với nhóm này, trước khi bị một thành viên trong nhóm bắn. Boyd sau đó lái ôtô đâm vào Fees, theo hồ sơ vụ án.

Boyd, 19 tuổi, không nhận tội. Dù camera an ninh đã ghi lại toàn bộ sự việc, phải mất 4 tháng sau Boyd mới bị truy tố. Và kể từ đó, vụ án liên tục bị trì hoãn với những cuộc tranh cãi về bằng chứng.

"Tôi đã rất phẫn nộ suốt một năm nay. Chuyện này quá sức chịu đựng rồi", bà nói.

Đối với những người dân ở New Orleans, nhà tù thành phố và những vấn đề tồn đọng của nó khiến họ bất bình. Các vấn đề như quá tải, thiếu nhân sự, bảo trì không phù hợp và nhiều điều khác đã tồn tại cả thập kỷ. Cuộc điều tra của Bộ Tư pháp năm 2009 cho thấy cơ sở này cũng vi phạm các quyền hiến định của tù nhân.

Năm 2015, cơ sở này xây dựng thêm các khu nhà mới để thay thế những phần bị hư hại sau trận bão Katrina năm 2005. Tuy nhiên, nhà tù vẫn luôn nằm trong tầm ngắm của cơ quan liên bang vì khả năng quản lý yếu kém, lỗi công nghệ hoặc trục trặc về cửa phòng giam.

Nhà tù năm ngoái từng bị nhắc nhở về việc không tách biệt các tù nhân bạo lực hoặc có nguy cơ tẩu thoát cao, cũng như tình trạng nhiều khu vực trong nhà tù không được giám sát nghiêm ngặt suốt nhiều giờ liên tục.

Thống kê gần nhất cho thấy hơn một nửa trong số 1.400 tù nhân của Trung tâm Tư pháp Orleans bị buộc tội bạo lực và hơn 200 người trong số đó bị buộc tội giết người.

Từ trái qua phải, từ trên xuống dưới: Những tù nhân vượt ngục gồm Corey Boyd, Dkenan Dennis, Jermaine Donald, Derrick Groves, Antoine Massey, Robert Moody, Kendell Myles, Gary Price, Leo Tate và Lenton Vanburen. Ảnh: Cảnh sát New Orleans

Tổng chưởng lý Louisiana Liz Murrill ngày 26/5 cho hay 8 trong số 10 tù nhân vượt ngục đã bị bắt sau hơn một tuần lẩn trốn, trong khi cuộc tìm kiếm hai người còn lại vẫn tiếp tục. Murrill nói các tù nhân sẽ đối mặt thêm tội danh mới liên quan tới cuộc vượt ngục này.

Giới chức bang thêm rằng ít nhất 13 người đã bị bắt vì tình nghi liên quan giúp đỡ những người vượt ngục, cả khi họ ở trong tù và sau khi trốn ra ngoài.

"Tất cả những yếu tố như thiếu nhân sự, kiểm soát an ninh lỏng lẻo, tình trạng quá tải chắc chắn đã dẫn tới vấn đề của nhà tù và tạo điều kiện cho cuộc vượt ngục", Michele Deitch, giám đốc Phòng nghiên cứu Đổi mới Nhà tù và Trại giam thuộc Đại học Texas, nói.

An ninh là vấn đề nan giải của thành phố New Orleans, nơi từng bị liệt vào danh sách điểm nóng giết người của Mỹ năm 2022. Tuy nhiên, tỷ lệ phạm tội đang được cải thiện và năm 2024 ghi nhận là một trong những năm ít bạo lực nhất suốt nhiều thập kỷ ở khu vực này.

"Cuộc vượt ngục 10 người thường chỉ xuất hiện ở các bộ phim hành động. Nhưng rõ ràng nó đã xảy ra ở New Orleans", Robert LeBlanc, chủ sở hữu chuỗi khách sạn, quán bar và nhà hàng trong thành phố, nói.

Thùy Lâm (Theo WSJ, NBC News, CNN)