Khi cùng bạn đến trường hồi tháng 11/2023, thiếu niên tên Ankit đã rời khỏi đường nhựa vào khu rừng gần đó đi vệ sinh. Ngay lúc quay người để trở lại, Ankit bị vỗ mạnh vào từ phía sau.

"Ban đầu cháu nghĩ là bạn trêu đùa mình", Ankit, sống ở bang Uttarakhand, miền bắc Ấn Độ, nhớ lại. Ngay giây tiếp theo, cậu ngã sấp xuống mặt đất, cảm nhận rõ hàm răng dần cắm sâu vào vai phải. "Cháu lập tức hiểu ra đó là một con hổ".

Con hổ lôi Ankit vào sâu trong rừng. Ankit chống cự, tóm được lưỡi hổ và kéo mạnh ngay khi nó chuẩn bị ngoạm lấy đầu cậu. Con vật bị bất ngờ và bỏ chạy. Người bạn chạy đến chốt kiểm lâm gần đó báo tin, nhưng họ không nghĩ Ankit có thể sống sót. Cha của Ankit đến hiện trường khoảng 30 phút sau đó và gọi tên con. Đám đông tập trung bất ngờ khi Ankit bước ra từ rừng, người đầy máu, trên đầu có vết thương hở.

Những trường hợp hổ tấn công người khiến bang Uttarakhand rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan, khi vừa phải bảo tồn loài động vật này, vừa phải giảm xung đột giữa chúng với con người. Với một số người, một trường hợp tử vong cũng là quá nhiều.

"Tôi không phản đối bảo tồn hổ. Tôi phản đối việc bảo tồn mà khiến con người thiệt mạng", Manish Kumar, điều hành một tổ chức phi chính phủ vì quyền lợi các cộng đồng vùng rừng ở Uttarakhand, trả lời Christian Science Monitor. "Kiểm lâm nói 'hãy chung sống', nhưng điều này bất khả thi. Khi hổ đói, nó sẽ ăn thịt bạn".

Hổ ngâm mình trong hồ nước ở Guwahati, bang Assam, Ấn Độ tháng 7/2024. Ảnh: AFP

Vấn đề bang Uttarakhand cùng nhiều khu vực khác ở Ấn Độ đang đối mặt đến từ thành công của New Delhi trong nỗ lực bảo tồn hổ trong hơn 10 năm qua. Theo Deccan Herald, khi độc lập năm 1947, Ấn Độ có khoảng 40.000 con hổ. Số lượng hổ giảm mạnh, chỉ còn 1.411 con vào năm 2006, khiến giới chức Ấn Độ báo động.

Nhờ các biện pháp bảo tồn, bảo vệ môi trường sống và cấm săn bắn, số lượng hổ tại Ấn Độ đã tăng lên 3.682 con, chiếm tới 75% tổng cá thể toàn cầu, theo nghiên cứu đăng trên tạp chí Science tháng 1. Chúng sống trong khu vực rộng hơn 138.000 km2, cùng khoảng 60 triệu người dân Ấn Độ trong các cộng đồng nông nghiệp gần khu bảo tồn hoặc vườn quốc gia.

Mức độ chung sống cũng khác nhau, tùy theo yếu tố kinh tế, xã hội và văn hóa. Tại những bang như Madhya Pradesh, Maharashtra, Uttarakhand và Karnataka, mật độ chung sống ở mức cao. Hổ không xuất hiện hoặc không còn tồn tại ở những bang có nạn săn trộm như Odisha, Chhattisgarh, Jharkhand.

Việc đảm bảo con người và hổ có thể chung sống có vai trò quan trọng để duy trì số lượng loài vật này, nhà bảo tồn động vật hoang dã Ravi Chellam trả lời DW. "Loài mèo lớn có thể sinh tồn và thậm chí là phát triển mạnh khi sống chung khu vực với con người. Có thách thức nhưng nhìn chung, mọi người đều nhìn thấy giá trị nội tại của các hệ sinh thái lành mạnh bao gồm cả hổ".

Các nhà bảo tồn Ấn Độ khảo sát môi trường sống của hổ 4 năm một lần, theo dõi sự phân bổ của hổ, con mồi và chất lượng sinh cảnh. Hổ vốn phát triển mạnh ở các khu bảo tồn, nhưng chúng cũng đã thích nghi với những vùng có sự hiện diện của con người.

Tại những khu vực như Vành đai Terai, khu vực trải dài ở miền bắc Ấn Độ và Nepal, số lượng hổ đi lang thang từ các khu vực bảo tồn sang đất nông nghiệp ngày càng nhiều.

Mayukh Chatterjee, nhà sinh học bảo tồn tại Vườn thú Chester, Anh, nói với The Times rằng số lượng hổ tăng đồng nghĩa tranh chấp địa bàn xảy ra nhiều hơn, hổ thường xuyên đi lang thang để mở rộng lãnh thổ hơn và chạm trán con người nhiều hơn.

Trong khi đó, các biện pháp để đảm bảo an toàn cơ bản dường như đã bị bỏ quên. Nghiên cứu đăng trên Science cho thấy Ấn Độ mỗi năm ghi nhận hơn 50 trường hợp tử vong vì bị hổ tấn công.

"Trẻ em không được trông coi dù chúng ở cách bìa rừng vài m", ông Chatterjeecho cho biết. "Vẫn có người ra đường ban đêm. Đường phố không ánh đèn. Thôn làng chìm trong bóng tối. Đó là công thức cho rắc rối tìm đến".

Nhưng trái ngược với những câu chuyện truyền miệng ở địa phương, hổ vốn không có xu hướng ăn thịt người. Những trường hợp hổ ăn thịt người đều bị thương hoặc già, khiến chúng không thể săn đuổi những con mồi trong tự nhiên.

"Trong 15 năm xử lý hàng trăm trường hợp, tôi có thể nói rằng chỉ có ba trường hợp con vật trở thành thú ăn thịt người", ông Chatterjee nói. "Hai trường hợp có thể chất suy giảm nghiêm trọng. Vụ thứ ba là một con hổ chưa trưởng thành, bị mẹ bỏ rơi".

Giới chức Ấn Độ đang triển khai các chương trình nhằm tăng cường an toàn cho những khu vực người và hổ chung sống.

Các nguyên tắc rất cơ bản. Không lang thang một mình ngoài ruộng. Trẻ em nên ở gần nhà, tránh ra ngoài vào ban đêm, trong trường hợp bắt buộc, cần phải mang theo đèn pin, đi theo nhóm và gây ra nhiều tiếng ồn, tránh ngồi xổm vì hổ có thể nhầm tưởng thành lợn rừng hoặc khỉ, con mồi của chúng.

Nếu nhìn thấy một con hổ ở gần, không nên đến xem. Nếu gặp hổ, chỉ có một chỉ dẫn duy nhất là không được chạy.

"Với bản năng săn mồi, chúng sẽ đuổi theo", ông Chatterjee nói.

Các sáng kiến khác nhìn chung đơn giản nhưng hiệu quả. Nông dân thường để đài phát tiếng rè rè trên những cánh đồng mùa thu hoạch. Tại Nepal, chuồng bằng tre giúp bảo vệ dê khỏi kẻ săn mồi. Biện pháp này cũng đang được triển khai ở Ấn Độ. Giới chức Ấn Độ hỗ trợ tài chính để dân làng xây nhà vệ sinh, giúp giảm rủi ro khi ra ngoài buổi đêm.

Du khách chụp ảnh hổ trong vườn quốc gia Bandhavgarh, bang Madhya Pradesh, Ấn Độ tháng 6/2007. Ảnh: AFP

Ông Chatterjee cho rằng Ấn Độ trước đây đã tham gia cam kết bảo tồn "mà không hề nghĩ chút nào" về việc có đủ không gian cho số lượng hổ tăng thêm hay không.

"Chúng tôi đang cố khắc phục điều đó", ông Chatterjee nói. "Một số dự án đang cho thấy tín hiệu tích cực. Trong ba năm qua, số lượng hổ bị giết để trả thù đã giảm. Tôi không gọi đây là một thành công, nhưng rõ ràng đã có tiến triển".

Như Tâm (Theo BBC, The Times, DW)