Mỗi sáng thức dậy, Harmeet Dhillon, người đứng đầu bộ phận dân quyền của Bộ Tư pháp Mỹ, bắt đầu ngày làm việc bằng cách lướt mạng X, tìm kiếm các khiếu nại về phân biệt đối xử. Dhillon cho biết nhiều bài đăng trong số đó có liên quan tới các đại học ở Mỹ.
"Sau khi phát hiện danh sách những điều kinh hoàng mới, tôi nhắn tin cho các cấp phó, phân công xử lý từng vụ và bắt tay vào việc", cô nói.
Đây là một phần trong cuộc chiến mà chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đang phát động nhắm vào các đại học bị cáo buộc dung túng cho chủ nghĩa bài Do Thái, nổi bật nhất là việc cắt hàng tỷ USD tài trợ liên bang đối với Harvard và nhiều trường danh tiếng khác. Nhà Trắng cáo buộc các đại học này không bảo vệ được sinh viên Do Thái trong các cuộc biểu tình phản đối cuộc chiến của Israel ở Dải Gaza.
Tuy nhiên, ý tưởng nhắm mục tiêu vào các trường danh giá bằng cách cắt giảm tài trợ liên bang đã xuất hiện từ nhiều năm trước, khi phe bảo thủ tìm cách chống lại những gì họ coi là "tệ nạn" bài xích phương Tây và khuynh hướng tự do trong nền giáo dục đại học Mỹ. Một số người như vậy giờ đây trở thành quan chức trong chính quyền ông Trump và đang thúc đẩy nỗ lực này.
Khi Dhillon còn là sinh viên Đại học Dartmouth, cô là người phụ trách tờ báo bảo thủ từng đệ đơn kiện trường về vấn đề quyền tự do ngôn luận. Tờ báo đã thắng kiện, giúp củng cố con đường sự nghiệp của Dhillon. Năm 2018, Dhillon là luật sư trong vụ kiện chống lại Đại học California tại Berkeley (UC Berkeley), buộc trường này phải cải tổ chính sách về diễn giả.
Ông Trump khi đó mới bắt đầu quan tâm đến nỗ lực tác động tới các đại học Mỹ, đặc biệt là Harvard, theo các quan chức chính quyền. Steven Bannon, cựu cố vấn của ông Trump, cho biết cố vấn chính sách đối nội hàng đầu Stephen Miller và một số người khác đã đề cập tới việc gia tăng kiểm soát với các đại học ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống.
Các cố vấn của ông Trump trong nhiệm kỳ thứ nhất cho rằng loạt đại học Mỹ đã sa đà vào lý tưởng cấp tiến đến mức những thay đổi nhỏ là không đủ, buộc các cơ quan liên bang phải có động thái quyết liệt để tạo ra sự chuyển đổi lớn về văn hóa. Nhưng suốt nhiều năm, mọi việc không đi đến đâu.
"Ý tưởng này lúc đó mới chỉ là một khái niệm, thậm chí còn chưa thể gọi là ý tưởng", Bannon, người từng tốt nghiệp Đại học Georgetown và Harvard, cho biết.
Nhưng đúng lúc đó, một vụ ẩu đả với cú đấm nhắm vào nhà hoạt động bảo thủ Hayden William đã thu hút được sự chú ý của ông Trump.
Ngày 19/2/2019, William tới UC Berkeley để kêu gọi sinh viên trường này tham gia phong trào bảo thủ Turning Point USA do nhà hoạt động Charlie Kirk thành lập. Anh bày nhiều vật phẩm trên bàn và cầm tấm biển ghi dòng chữ "Hãy ủng hộ Tổng thống Trump của chúng ta".
Một người đàn ông, sau đó được xác định là Zachary Greenberg, đến trước mặt Williams, cãi cọ, chế nhạo và bất ngờ đấm vào mặt anh. Cả William và Greenberg đều không phải là sinh viên của UC Berkeley.
Video về vụ ẩu đả đã lan truyền nhanh chóng trên mạng. Williams, với một bên mắt tím bầm, ngày 22/2/2019 xuất hiện trên chương trình của Fox News, kênh được ông Trump yêu thích.
Kirk nhớ lại Tổng thống Trump sau khi xem chương trình đã nói rằng "chúng ta phải làm gì đó về vấn đề này". Kirk nói với ông Trump rằng đây là cơ hội để bảo vệ sinh viên bảo thủ và họ đã nói về việc cắt tài trợ liên bang cho những trường có hành vi vi phạm quyền tự do ngôn luận.
Khoảng hai tuần sau vụ ẩu đả, ông Trump đưa Williams lên sân khấu Hội nghị Hành động Chính trị Bảo thủ, tuyên bố sẽ ký sắc lệnh hành pháp yêu cầu các trường đại học Mỹ phải đảm bảo quyền tự do ngôn luận nếu muốn tiếp tục nhận tài trợ nghiên cứu của chính phủ.
"Nếu họ không làm vậy, cái giá sẽ rất đắt", ông nói.
Ngay sau đó, ông ký sắc lệnh hành pháp. Tuy nhiên, sắc lệnh vấp phản đối mạnh mẽ từ cả những người thuộc đảng Cộng hòa ở quốc hội và một số thành viên Nhà Trắng. Thượng nghị sĩ Cộng hòa Lamar Alexander, chủ tịch ủy ban giáo dục Thượng viện khi đó, đặt câu hỏi liệu sắc lệnh có hợp hiến hay không.
"Tôi không muốn thấy quốc hội, Tổng thống hay bất kỳ bộ nào tạo ra quy tắc về ngôn luận để quy định những gì mọi người có thể nói trong khuôn viên trường học", Alexander nói.
Sắc lệnh này đã không tạo ra bất kỳ thay đổi nào cho đến khi ông Trump kết thúc nhiệm kỳ thứ nhất vào đầu năm 2021, nhưng nó được coi là khởi đầu cho cuộc chiến hiện tại của chính quyền Trump với các đại học Mỹ.
Trong 4 năm nhiệm kỳ của tổng thống Joe Biden, một số cựu quan chức chính quyền Trump vẫn âm thầm lên kế hoạch cho một chiến dịch lớn nhằm cải tổ nền giáo dục đại học Mỹ. Họ nhận ra rằng một khi ông Trump lên nắm quyền nhiệm kỳ hai, họ có thể sử dụng quyền lực hành pháp để tung đòn trừng phạt vào các trường đại học mà không cần sự phê chuẩn của quốc hội.
JD Vance, người hiện là Phó tổng thống Mỹ và từng tốt nghiệp Trường Luật Yale, trong bài phát biểu tại Hội nghị Bảo thủ Quốc gia năm 2021 nêu rõ quan điểm "các đại học là kẻ thù" của phe bảo thủ.
 |
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Hayden Williams tại Hội nghị Hành động Chính trị Bảo thủ ở Maryland năm 2019. Ảnh: Reuters |
Sau đó, xung đột ở Dải Gaza giữa Israel và Hamas bùng phát vào tháng 10/2023, kích động làn sóng biểu tình phản chiến tại các đại học Mỹ, khi các sinh viên dựng lều trại trong khuôn viên trường suốt nhiều tuần, đụng độ với cảnh sát. Điều này đã giúp phe bảo thủ có động lực bất ngờ cho cuộc chiến nhắm vào các đại học.
Trong phiên điều trần tại quốc hội tháng 12 năm đó, các thành viên Hạ viện đã chất vấn hiệu trưởng ba đại học hàng đầu Mỹ về tình trạng bài Do Thái. Nghị sĩ Cộng hòa Elise Stefanik, đồng minh hàng đầu của ông Trump và từng tốt nghiệp Harvard, đã gây chú ý khi tiến hành cuộc điều tra về vấn đề này.
"Việc kêu gọi diệt chủng người Do Thái có vi phạm quy tắc ứng xử hoặc quy định của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) về vấn đề bắt nạt và quấy rối hay không?", Stefanik hỏi hiệu trưởng MIT Sally Kornbluth.
Bà Kornbluth không cho rằng đó là hành động vi phạm quy định của trường và hai hiệu trưởng còn lại cũng vậy. Stefanik sau đó nói Claudine Gay, hiệu trưởng Harvard khi đó, nên từ chức.
Nghị sĩ Cộng hòa cho biết video về phiên điều trần đã thu hút hàng tỷ lượt xem. Cả Gay và Liz Magill, khi đó là hiệu trưởng Đại học Pennsylvania, đều từ chức sau những lời chỉ trích.
"Điều đó cho thấy một thời khắc quan trọng, nó đã gây ra trận động đất trong nền giáo dục đại học", Stefanik nói.
Các nhóm nghiên cứu bảo thủ, gồm nhiều đồng minh của ông Trump, đã nắm bắt thời cơ. Tháng 1/2024, Quỹ Di sản đã tổ chức sự kiện ra mắt Lực lượng Chuyên trách Quốc gia chống chủ nghĩa bài xích Do Thái (NTFCA). Một số quan chức nhiệm kỳ đầu của ông Trump, gồm cả cựu đại sứ Mỹ tại Israel David Friedman, đã tham gia NTFCA.
Friedman mô tả chủ nghĩa bài Do Thái như "đám cháy cấp 5" xâm nhập vào Ivy League, nhóm đại học tư thục danh giá ở Mỹ.
"Nếu bạn tới tới một bữa tiệc ở Manhattan và bình luận về Đức Quốc xã, bạn sẽ bị đuổi cổ ra ngoài. Nhưng nếu bạn bày tỏ quan điểm rằng Israel không nên tồn tại, bạn có thể được mời một ly rượu", ông nói trong video tại sự kiện ra mắt NTFCA.
Ông đề xuất kế hoạch giải quyết vấn đề tại các đại học, bắt đầu bằng "cắt nguồn tiền của họ". "Các nhóm thù hận phải mất quyền miễn thuế và các đại học không thể bảo vệ sinh viên phải bị cắt tài trợ chính phủ", Friedman cho hay.
 |
Biểu tình trong khuôn viên Đại học Harvard ngày 23/4/2024. Ảnh: Reuters |
Nỗ lực chống lại các đại học được tiếp thêm sức mạnh nhờ chiến thắng của ông Trump trong cuộc bầu cử năm 2024 và thu hút thêm người tham gia. Morton Klein, chủ tịch Tổ chức Phục quốc Do Thái của Mỹ vốn ủng hộ Israel, tin rằng ông có thể tìm được tiếng nói đồng tình trong chính quyền nhiệm kỳ hai của ông Trump.
Klein đã cung cấp danh sách các trường mà ông cho rằng cần bị điều tra, một phần dựa vào những trải nghiệm không tốt của chính ông khi phát biểu tại đó. Danh sách gồm đại học Harvard, Columbia, Duke, New York, Pennsylvania, California và Irvine.
Trong vòng hai tuần sau khi ông Trump nhậm chức, Bộ Tư pháp thành lập Lực lượng Chuyên trách chống chủ nghĩa bài xích Do Thái mới. Bộ Tư pháp sau đó công bố danh sách 10 đại học trong tầm ngắm, gồm một số trường trong danh sách của Klein.
Tổng thống Trump gần đây nói muốn chuyển tài trợ liên bang cho các trường danh giá sang các trường dạy nghề, đồng thời yêu cầu nhân viên đưa ra đề xuất cách thức thực hiện. Ông đã nhắm vào các khoản tài trợ liên bang trị giá gần 9 tỷ USD cho Harvard, nói với các trợ lý rằng một trong những đại học giàu nhất đất nước không cần thêm tiền từ liên bang.
"Tôi nghĩ rằng điều tra và xem xét toàn diện là điều đúng đắn", Bộ trưởng Giáo dục Linda McMahon nói.
Kirk cho hay thường xuyên nói chuyện với Tổng thống, khuyến khích ông Trump "đè bẹp những đại học này bằng quyền lực mình có". Ông cũng đã có mặt tại Phòng Bầu dục ngày 28/5, khi ông Trump nói về Harvard.
"Harvard muốn chiến đấu. Họ muốn thể hiện mình thông minh ra sao và họ đang bị đánh bại", ông Trump nói.
Các quan chức cấp cao của chính quyền đang theo dõi chặt chẽ từng phát biểu và hành động của lãnh đạo các trường. Trong bài phát biểu khai giảng gần đây, quyền Chủ tịch Đại học Columbia Claire Shipman đã đề cập tới sinh viên Mahmoud Khalil, người đang bị Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ giam giữ.
Hôm sau, đại học lập tức nhận được thông báo về hành vi vi phạm quyền công dân. Các quan chức Nhà Trắng nói với đại học này rằng nên lưu ý quá trình tìm kiếm chủ tịch chính thức, cảnh báo những bình luận như vậy từ lãnh đạo trường có thể đe dọa nguồn tài trợ liên bang, theo nguồn tin am hiểu vấn đề.
Dhillon, quan chức của Bộ Tư pháp, cho biết cả Harvard và Columbia đều nằm trong tầm ngắm vì có những hành vi sai trái. Tuy nhiên, Harvard chọn đáp trả quyết liệt, còn Columbia đang "giả chết".
"Điều đó không có nghĩa ý định của họ khác nhau", Dhillon nói.
Thùy Lâm (Theo WSJ, AFP)
