Hạ viện Mỹ ngày 22/5 thông qua và chuyển lên Thượng viện một siêu dự luật với hàng loạt điều khoản điều chỉnh thu chi, giúp thiết lập nền tảng ngân sách để Tổng thống Donald Trump thực hiện các cam kết khi tranh cử.

Tuy nhiên, dự luật còn có một số vấn đề gây tranh cãi, nguy cơ ảnh hưởng vị thế đảng Cộng hòa. Do đó, các thượng nghị sĩ phe này muốn sửa đổi nội dung rồi mới thông qua, đồng nghĩa dự luật phải trở lại Hạ viện lần nữa trước khi trình ông Trump ký ban hành.

Sau cuộc họp kín ngày 26/6, các thượng nghị sĩ Cộng hòa tỏ ra lạc quan về tiến độ sửa đổi siêu dự luật. Nhưng họ đáng lẽ phải hoàn thành việc này trong tuần trước và đưa siêu dự luật ra bỏ phiếu từ đầu tuần để kịp thông qua vào hạn chót là ngày 4/7 theo mong muốn của Tổng thống Trump. Nhiều nghị sĩ bắt đầu hoài nghi khả năng họ có thể hoàn thành mục tiêu.

"Tôi không cho rằng càng để lâu thì dự luật càng dễ được thông qua. Điều đó chỉ giúp nhiều người tìm ra điều họ muốn thay đổi", thượng nghị sĩ Kevin Cramer nói với Politico.

Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson tại Washington ngày 22/5. Ảnh: AFP

Nội dung dự luật được các nghị sĩ Cộng hòa tại Hạ viện và Thượng viện nhìn chung tương đối giống nhau, đều hướng đến gia hạn chính sách giảm thuế thu nhập và doanh nghiệp mà ông Trump triển khai từ năm 2017, tăng chi cho quân sự, siết kiểm soát biên giới. Ngân sách sẽ được bù đắp phần nào từ cắt giảm chi tiêu cho chương trình hỗ trợ y tế dành cho người thu nhập thấp Medicaid và hỗ trợ dinh dưỡng.

Nhưng phe Cộng hòa tại lưỡng viện cũng có hàng chục điều khoản chưa thể đồng thuận. Dự luật của Hạ viện ước tính khiến thâm hụt ngân sách tăng 2.400 tỷ USD cho đến năm 2034. Hàng chục hạ nghị sĩ nói đây là mức cao nhất họ chấp nhận, lập luận rằng số tiền này tương đương khoản thu ngân sách tăng thêm nếu kinh tế Mỹ tăng trưởng mạnh hơn.

Trong khi đó, phần cắt giảm thuế trong dự luật được Thượng viện xây dựng hiện nhiều hơn khoảng 400 tỷ USD so với của Hạ viện, đồng nghĩa mức thâm hụt ngân sách có thể cao hơn. Chưa rõ các thượng nghị sĩ Cộng hòa sẽ điều chỉnh thế nào để được đa số phiếu ủng hộ.

Một số điều khoản cắt giảm chi tiêu then chốt trong dự luật của Thượng viện đã bị loại, vì cố vấn nghị viện Elizabeth MacDonough cho rằng chúng không phù hợp để đưa vào quy trình hòa giải ngân sách. Quy trình này cho phép phe Cộng hòa thông qua dự luật với số phiếu quá bán, nên không cần sự ủng hộ từ các nghị sĩ đảng Dân chủ.

Thượng nghị sĩ Markwayne Mullin, bang Oklahoma, cho biết những điều khoản bị loại đã tạo ra "khoảng trống 300 tỷ USD", gây áp lực lên các chính sách khác.

"Chúng tôi đang cố gắng vun vén mọi thứ có thể", ông Mullin nói.

Các thượng nghị sĩ Cộng hòa Josh Hawley và Susan Collins cảnh báo về những hệ lụy nếu cắt giảm chi tiêu cho Medicaid. Phe cứng rắn về ngân sách, như thượng nghị sĩ Rick Scott, lại thúc đẩy cắt giảm chi tiêu Medicaid cho nhóm người không có con và còn khả năng lao động.

Về năng lượng, phiên bản của Thượng viện đề xuất xóa bỏ ưu đãi thuế với năng lượng sạch, chính sách được phe Dân chủ triển khai trong Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA) năm 2022, với lộ trình chậm hơn nhiều so với Hạ viện. Ông Trump từng gọi phần lớn chính sách ưu đãi thuế trong IRA "là một trò lừa bịp khổng lồ".

Trong khi đó, hạ nghị sĩ Cộng hòa Chip Roy tuyên bố sẽ phản đối những chỉnh sửa từ Thượng viện liên quan IRA. Điều này sẽ khiến dự luật khó được thông qua khi trở lại Hạ viện hơn, vì đảng Cộng hòa chỉ chiếm thế đa số sít sao tại cơ quan này.

Nhóm hạ nghị sĩ Cộng hòa bang New York, New Jersey và California không ủng hộ bất kỳ dự luật nào nếu không bao gồm điều khoản nâng mức trần khấu trừ thuế cho bang và địa phương (SALT) lên 40.000 USD, so với mức hiện tại là 10.000 USD. Họ có đủ số phiếu để "đánh chìm" dự luật tại Hạ viện.

Hạ viện đã thông qua mức trần khấu trừ thuế 40.000 USD trước khi chuyển lên Thượng viện, nhưng các bang này lại không có thượng nghị sĩ đại diện thuộc đảng Cộng hòa để bảo vệ quan điểm. Trong khi đó, Thượng viện cho rằng điều khoản này có thể khiến ngân sách mất nguồn thu hàng trăm tỷ USD.

Ông Mullin đã thương lượng với phe Cộng hòa tại Hạ viện và cuối ngày 23/6, cho biết họ chấp nhận giữ mức trần 40.000 USD, nhưng sẽ thay đổi ngưỡng thu nhập áp dụng.

"Chúng tôi muốn tìm phương án mà hai bên đều có thể chấp nhận, dù bên nào cũng không thực sự hài lòng", ông Mullin nói.

Hạ nghị sĩ Nick LaLota cảnh báo rằng đây là một đề xuất rất khó thuyết phục. "Thượng viện không nên đụng chạm đến dự luật của Hạ viện", ông LaLota nói ngày 24/6. "Việc can thiệp, thay đổi hay làm rối nó lên là đẩy dự luật vào tình thế rủi ro".

Dự luật Thượng viện yêu cầu chính phủ liên bang bán ít nhất 0,5% diện tích đất công và 0,5% diện tích rừng quốc gia đang do Cục Quản lý Đất đai phụ trách. Theo Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội, gần 28% diện tích đất ở Mỹ do chính phủ liên bang quản lý, chủ yếu nằm ở các bang miền tây.

Nhưng một số nghị sĩ Cộng hòa phản đối quy định bắt buộc này, như Mike Crapo và Jim Risch của bang Idaho hay Steve Daines, bang Montana, dù bang của ông được miễn trừ. Cố vấn nghị viện cũng xác định điều khoản này không phù hợp để đưa vào quy trình hòa giải ngân sách.

Lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Thượng viện John Thune tại Washington ngày 13/5. Ảnh: AFP

Theo kế hoạch, các nghị sĩ Cộng hòa dự kiến rời Washington nghỉ lễ trong tuần sau, nhưng đều đã tỏ ý sẵn sàng ở lại thủ đô làm việc để hoàn thiện dự luật. Họ lạc quan sẽ vượt qua trở ngại, bởi sau mỗi cuộc thảo luận, phần lớn những nghị sĩ còn do dự cuối cùng vẫn bỏ phiếu "tán thành" để tiến trình tiếp tục.

"Khi đến lúc phải ra quyết định, bạn sẽ phải tự hỏi liệu có nên để sự hoàn hảo trở thành kẻ thù của những điều tốt đẹp hay không", lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện John Thune, bang Nam Dakota, nói ngày 24/6, nhấn mạnh tầm quan trọng của các khoản cắt giảm thuế và chi tiêu cho an ninh biên giới.

Khi được hỏi về làn sóng phản đối ngày càng tăng tại Hạ viện với nội dung sửa đổi của Thượng viện, Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson cho rằng "còn quá sớm để đánh giá một văn bản chưa được hoàn thiện". Ông tin dự luật sẽ tuân thủ các giới hạn ngân sách do Hạ viện đề ra, và đã trao đổi với ông Thune để đảm bảo "có một dự thảo mà lưỡng viện có thể đồng thuận".

Như Tâm (Theo WSJ, Politico)