Công ty khởi nghiệp Heliospect Genomics gần đây gây chú ý với dịch vụ cho phép các cặp vợ chồng thượng lưu sàng lọc chỉ số IQ và những đặc điểm di truyền khác của phôi thai, một công nghệ gây tranh cãi trong giới khoa học và đạo đức.

Theo một cuộc điều tra của nhóm vận động Hope Not Hate, được Guardian công bố, Heliospect đã làm việc với hơn 10 cặp vợ chồng. Công ty này sử dụng một công cụ gọi là "điểm đa gen" để xếp hạng phôi thai theo các đặc điểm mong muốn như IQ, chiều cao, hay nguy cơ mắc bệnh. Chi phí để phân tích 100 phôi thai có thể lên tới 50.000 USD. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học và chuyên gia đạo đức đã lên tiếng cảnh báo rằng công nghệ này là một "bãi mìn" về mặt đạo đức.

Katie Hasson, Phó giám đốc Trung tâm Di truyền học và Xã hội California, cho biết mối lo ngại lớn nhất là việc dịch vụ này đang bình thường hóa quan niệm về các bộ gene "cao cấp" và "thấp kém". Theo bà, những công nghệ như vậy có thể củng cố ý tưởng rằng bất bình đẳng xã hội là do khác biệt sinh học, thay vì các yếu tố kinh tế - xã hội.

Michael Christensen, Giám đốc điều hành của Heliospect, lại cho rằng lựa chọn di truyền là con đường hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn. Ông từng chia sẻ: "Mọi người đều có quyền sinh ra những đứa trẻ khỏe mạnh, thông minh, không mang bệnh tật. Điều đó thật tuyệt vời". Tuy nhiên, sự tham gia của Jonathan Anomaly, một người ủng hộ lý thuyết "ưu sinh tự do", đã khiến làn sóng chỉ trích càng thêm gay gắt. Quan điểm của ông cho rằng cha mẹ nên có quyền "cải thiện" triển vọng cho con cái, nhưng các nhà phê bình nhận định điều này có thể dẫn đến việc duy trì tư tưởng phân biệt đối xử.

Công ty khởi nghiệp Heliospect Genomics cung cấp dịch vụ chọn gene IQ cao cho phôi thai. Ảnh: Pexel

Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là cách Heliospect sử dụng dữ liệu. Công ty này lấy dữ liệu từ UK Biobank, một kho lưu trữ di truyền công cộng với thông tin của 500.000 tình nguyện viên người Anh. Dù UK Biobank ban đầu được tạo ra để phục vụ các nghiên cứu vì lợi ích cộng đồng, việc sử dụng nó để lựa chọn phôi thai đã thúc đẩy các lời kêu gọi đánh giá lại các tiêu chí đạo đức về chia sẻ dữ liệu. Giáo sư Hank Greely của Đại học Stanford thậm chí còn đề xuất chính phủ Anh cần có các biện pháp kiểm soát mới, đặc biệt là khi việc lựa chọn phôi dựa trên IQ là bất hợp pháp ở Anh nhưng lại không bị cấm tại Mỹ.

Một điểm mấu chốt khác của cuộc tranh luận xoay quanh chính bản chất của trí thông minh. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng trí thông minh có yếu tố di truyền, nhưng nó là kết quả tương tác của hàng nghìn gene, mỗi gene chỉ đóng một vai trò nhỏ. Các cơ sở dữ liệu như UK Biobank đã giúp xác định mối liên hệ giữa các gene và trình độ học vấn, nhưng các chuyên gia cảnh báo rằng khả năng cải thiện IQ thông qua sàng lọc phôi vẫn còn gây tranh cãi. Khái niệm "điểm đa gen" chỉ mang tính xác suất, không đảm bảo kết quả. Hơn nữa, yếu tố môi trường như giáo dục và gia đình cũng đóng vai trò quan trọng, thậm chí có thể vượt trội hơn ảnh hưởng của gene.

Giáo sư Dagan Wells thuộc Đại học Oxford bày tỏ sự lo ngại: "Liệu chúng ta có thực sự muốn thử nghiệm điều này không?". Ông cho rằng công chúng vẫn chưa có cơ hội tham gia một cách đầy đủ và dân chủ vào cuộc thảo luận về vấn đề này.

Câu chuyện về Heliospect gợi lên một viễn cảnh đáng ngại về một xã hội phân tầng dựa trên di truyền, giống như bộ phim viễn tưởng "Gattaca", nơi những người có gene được chọn lọc có ưu thế hơn hẳn những người thụ thai tự nhiên.

Một số nhà phê bình còn so sánh việc sàng lọc này với chọn giống vật nuôi, một quá trình tuy mang lại những đặc điểm mong muốn nhưng cũng dẫn đến những hậu quả khó lường, như việc "siêu gà" được lai tạo để tăng năng suất lại trở nên hung dữ. Điều đó cho thấy sự phức tạp và khó đoán khi áp dụng chọn lọc gene cho các đặc điểm phức tạp như trí thông minh.

Mặc dù Heliospect khẳng định tuân thủ pháp luật và cam kết minh bạch, nhưng công nghệ này vẫn tiềm ẩn những hệ quả xã hội và đạo đức sâu xa, buộc xã hội phải đối thoại một cách nghiêm túc về giới hạn của việc can thiệp di truyền, các chuyên gia nhận định.

Thục Linh (Theo Guardian, Economic Times)