Loãng xương sau sinh là tình trạng suy giảm mật độ xương, khiến xương trở nên giòn, dễ gãy. Bác sĩ Hoàng Tiến Lên, Trung tâm Sản Phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cho biết tình trạng này có thể xuất hiện sớm trong vài tuần đến vài tháng đầu sau sinh, đôi khi âm thầm, chỉ được phát hiện khi có các biểu hiện đau nhức, mỏi cơ vai, khớp vùng lưng, vai, bàn chân... Loãng xương nặng khiến xương dễ gãy sau va chạm nhẹ. Dưới đây là những nguyên nhân chính gây ra.

Giảm mật độ xương khi mang thai và cho con bú

Trong thời gian mang thai, đặc biệt ở ba tháng cuối thai kỳ và giai đoạn cho con bú, cơ thể người mẹ phải cung cấp lượng lớn canxi cho thai nhi và sữa mẹ. Nếu cơ thể người mẹ chưa tích lũy đủ khối lượng xương đỉnh có thể dẫn đến nguy cơ thiếu hụt khoáng chất sau sinh. Sự mất cân bằng giữa quá trình tạo xương và tiêu xương kéo dài trong thai kỳ làm tăng nguy cơ loãng xương.

Thiếu hụt canxi và vitamin D

Nhu cầu canxi của người mẹ tăng cao trong giai đoạn thai kỳ và cho con bú. Thai nhi cần canxi để hình thành xương, răng, còn sau sinh, canxi tiếp tục được chuyển hóa thành sữa. Nếu không được bù đắp đầy đủ qua chế độ ăn hoặc bổ sung, mẹ sẽ bị thiếu hụt canxi. Lúc này cơ thể buộc phải huy động canxi từ xương khiến xương yếu dần theo thời gian.

Ngoài canxi, vitamin D cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hấp thụ canxi từ ruột. Thiếu vitamin D khiến cơ thể giảm hấp thu canxi, dẫn đến rối loạn chuyển hóa xương, tăng nguy cơ loãng xương. Phụ nữ trong thai kỳ và sau sinh ít ra ngoài tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, ăn uống không cân bằng dinh dưỡng khiến nguy cơ thiếu vitamin D cao.

Thay đổi nội tiết tố

Hormone estrogen đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cấu trúc xương. Trong quá trình mang thai, lượng estrogen trong cơ thể tăng giúp gắn kết canxi vào khung xương, bảo vệ xương, duy trì mật độ xương ổn định. Tuy nhiên sau khi sinh, nồng độ estrogen giảm khiến quá trình tái hấp thu, hình thành xương mất cân bằng, tăng hoạt tính của tế bào hủy xương (osteoclast), khiến quá trình hủy xương diễn ra nhanh hơn, xương xốp, yếu và dễ gãy.

Bác sĩ Trung tâm Sản Phụ khoa tư vấn cho một thai phụ. Ảnh minh họa: Bệnh viện cung cấp

Chế độ ăn uống không cân bằng

Chế độ dinh dưỡng mất cân bằng sau sinh khiến cơ thể thiếu hụt vi chất thiết yếu cho xương như canxi, phốt pho, magie, kẽm, vitamin K2, vitamin C... Chế độ ăn quá nhiều muối cũng làm tăng thải canxi qua nước tiểu. Thai phụ uống nhiều trà đặc, cà phê hoặc nước ngọt có gas làm cản trở hấp thu canxi hoặc tăng bài tiết khoáng chất.

Áp lực thể chất và stress sau sinh

Áp lực chăm sóc trẻ sau sinh đòi hỏi người mẹ phải thức khuya, ít vận động thể chất có thể gây stress kéo dài. Điều này khiến hệ tiêu hóa bị cản trở, giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng thiết yếu, bao gồm canxi, ảnh hưởng hoạt động của tế bào tạo xương, khiến xương dễ tổn thương.

Ít vận động

Vận động hợp lý sau sinh giúp phục hồi thể trạng, duy trì sức mạnh cơ bắp, hệ xương. Tuy nhiên, nhiều thai phụ dành phần lớn thời gian nằm nghỉ hoặc chăm con trong tư thế ngồi một chỗ, ít vận động, ít tiếp xúc với ánh nắng làm gia tăng nguy cơ mất khối lượng xương, giảm mật độ xương, dẫn đến loãng xương, đau nhức xương khớp.

Sử dụng thuốc hoặc có bệnh lý nền

Một số phụ nữ có tiền sử dùng thuốc corticosteroid (thuốc chống viêm dạng uống, tiêm hoặc hít) kéo dài để điều trị bệnh hen suyễn, lupus ban đỏ, viêm khớp... có thể tác động đến quá trình tạo xương. Thai phụ mắc bệnh lý như cường giáp, viêm ruột mạn tính, bệnh thận... cũng ảnh hưởng đến chuyển hóa xương, làm tăng nguy cơ loãng xương nếu không được kiểm soát tốt.

Theo bác sĩ Tiến Lên, loãng xương ở phụ nữ sau sinh chủ yếu là loãng xương sinh lý. Tình trạng này có thể tự cải thiện sau khi ngừng cho con bú 6-12 tháng và người mẹ áp dụng chế độ dinh dưỡng phù hợp. Trong một số trường hợp người có bệnh lý nền, thiếu canxi nặng, thiếu vitamin D, bác sĩ đo mật độ xương trong thời gian mang thai và cho con bú bằng kỹ thuật DXA. Phương pháp này sử dụng tia X năng lượng kép để đo lượng canxi, khoáng chất tại cột sống và vùng hông. Kết hợp với kết quả xét nghiệm máu, bác sĩ sẽ chỉ định hàm lượng bổ sung canxi, vitamin D phù hợp để bảo vệ sức khỏe xương và phòng ngừa biến chứng.

Để phòng tránh loãng xương, bác sĩ Tiến Lên khuyên thai phụ nên duy trì lối sống khoa học như bổ sung đủ vi chất trong chế độ ăn uống, tránh kiêng khem quá mức. Thai phụ cần bổ sung đủ khoảng 1.200-1.300 mg canxi mỗi ngày thông qua thực phẩm (sữa, sữa chua, phô mai, cá hồi, rau xanh đậm, đậu phụ, dầu vừng, ngũ cốc, yến mạch...), kết hợp uống vitamin D theo hướng dẫn của bác sĩ. Nhóm phụ nữ có yếu tố nguy cơ cao nên kiểm tra sức khỏe định kỳ để sớm phát hiện và xử trí kịp thời vấn đề về xương.

Trịnh Mai