Thượng tá, TS.BS Nguyễn Hải Công, Chủ nhiệm Khoa Nội hô hấp, Bệnh viện Quân y 175, cho biết mỗi ngày phòng khám hô hấp nơi này tiếp nhận khoảng 150 bệnh nhân đến khám, trong đó 20-25% được chẩn đoán mắc lao. Số bệnh nhân mắc lao nặng điều trị nội trú mỗi ngày khoảng gần 20 người.

"Lao vẫn đang là gánh nặng y tế đáng kể, ngay tại TP HCM - nơi có điều kiện y tế khá phát triển", bác sĩ nói.

Quan niệm trước đây rằng lao chỉ xảy ra ở người nghèo hay lao động nặng nhọc, thiếu thốn. Trên thực tế, lao là bệnh "cơ hội". Vi khuẩn lao tồn tại phổ biến trong cộng đồng, song vi khuẩn lao gây phát triển gây tổn thương phổi và các cơ quan, hình thành bệnh lao khi sức miễn dịch của cơ thể suy yếu.

Nhóm nguy cơ cao mắc bệnh là người có bệnh nền mạn tính như đái tháo đường, HIV... gây suy giảm miễn dịch. Thứ hai là nhóm lao động nặng, sinh hoạt không điều độ, đặc biệt là giới trẻ hút thuốc lá, thuốc lá điện tử, thức khuya thường xuyên, khiến nguy cơ mắc lao ngày càng tăng.

Bệnh thường biểu hiện bằng ho khan kéo dài, sốt nhẹ về chiều tối, sụt cân không rõ nguyên nhân. Nếu không điều trị kịp thời, lao có thể gây biến chứng nặng như ho ra máu, suy hô hấp, tổn thương phổi vĩnh viễn, thậm chí tử vong. Nguy hiểm hơn, không ít người mắc lao không có triệu chứng rõ ràng, dễ bị bỏ sót, làm tăng nguy cơ lây lan trong cộng đồng.

Việc phát hiện bệnh lao ở giai đoạn sớm khá đơn giản, chỉ cần khám lâm sàng kết hợp chụp X-quang phổi – phương pháp chi phí vừa phải, cho kết quả nhanh. Nếu hình ảnh cho thấy dấu hiệu nghi ngờ, bác sĩ sẽ chỉ định làm các xét nghiệm chuyên sâu hơn. Phát hiện và điều trị sớm giúp tránh được những di chứng lâu dài.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều bệnh nhân chỉ đến khám khi bệnh đã gây biến chứng như ho ra máu, khó thở, suy hô hấp... Không ít người thừa nhận đã có các triệu chứng nghi ngờ từ 5-6 tháng trước nhưng chủ quan bỏ qua, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn.

Bác sĩ khám sàng lọc lao tại Bệnh viện Quân y 175. Ảnh: Lê Phương

Mặc dù chương trình tiêm vaccine phòng lao (BCG) đã được triển khai rộng rãi từ nhiều thập kỷ, vẫn có nhiều người mắc bệnh. Nguyên nhân là do khả năng tạo miễn dịch sau tiêm phụ thuộc vào từng cơ địa và khả năng bảo vệ của vaccine sẽ giảm dần theo thời gian. Do đó, người dân nên xét nghiệm kháng thể nếu nghi ngờ hiệu lực của vaccine đã giảm để tiêm nhắc lại, thay vì chỉ dựa vào lịch tiêm cũ.

Phác đồ điều trị lao hiện nay kéo dài ít nhất 6 tháng, với sự phối hợp nhiều loại thuốc. Chi phí điều trị được bảo hiểm y tế chi trả gần như toàn bộ. Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nhất là tình trạng người bệnh tự ý ngừng thuốc khi thấy triệu chứng thuyên giảm sau vài tuần. Đây là nguyên nhân gây ra lao kháng thuốc - vấn đề nguy hiểm và tốn kém hơn rất nhiều.

"Điều trị lao không quá phức tạp, nhưng ý thức tuân thủ phác đồ của người bệnh là yếu tố quyết định", bác sĩ nói.

Phòng bệnh tốt nhất vẫn là tiêm vaccine đầy đủ, duy trì chế độ ăn uống, sinh hoạt lành mạnh để tăng sức đề kháng. Với những người có dấu hiệu nghi ngờ lao hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao, cần chủ động khám sớm. Phát hiện và điều trị kịp thời không chỉ bảo vệ sức khỏe bản thân, giảm nguy cơ để lại di chứng ở phổi mà còn ngăn chặn hiệu quả nguồn lây trong cộng đồng.

Việt Nam hiện vẫn nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ lưu hành bệnh lao cao. Năm 2024, cả nước phát hiện hơn 113.000 ca lao mới, tăng 7% so với năm trước, thuộc nhóm quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới. Hiện, nước ta đứng thứ 12 trong danh sách 30 quốc gia có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới và thứ 10 về số lượng bệnh nhân lao kháng thuốc. Chỉ khoảng 60% số ca lao trong cộng đồng được phát hiện. Số ca chưa được xác định vẫn là nguồn lây bệnh tiềm ẩn, tạo ra những thách thức lớn trong kiểm soát bệnh.

Lê Phương