Dây thần kinh chẩm gồm ba nhánh chính là dây thần kinh chẩm lớn (GON), dây thần kinh chẩm nhỏ (LON) và dây thần kinh chẩm thứ ba (TON). Các dây này xuất phát từ đốt sống cổ C2-C3, chịu trách nhiệm truyền tín hiệu cảm giác từ vùng cổ lên phía sau đầu và đỉnh đầu.

BS.CKI Nguyễn Hữu Khánh, Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết đau dây thần kinh chẩm (đau đầu Arnold) là dạng đau đầu ít gặp, dễ nhầm lẫn với đau nửa đầu hoặc đau đầu do căng thẳng. Bệnh thường xảy ra khi một hoặc nhiều nhánh thần kinh chẩm bị chèn ép hoặc kích thích. Trong đó, đa phần các trường hợp liên quan đến dây thần kinh chẩm lớn. Khi các dây thần kinh này bị tổn thương hoặc chèn ép, người bệnh cảm thấy cơn đau nhói dữ dội như điện giật, lan từ gáy lên đầu, đau khi chạm nhẹ, chải đầu.

Bác sĩ Khánh chỉ ra 6 nguyên nhân phổ biến dẫn tình trạng này.

Sai tư thế khi ngồi hoặc nằm

Thói quen ngồi làm việc cúi đầu về trước, kê gối quá cao khi ngủ, sử dụng điện thoại liên tục với tư thế cúi đầu, đều có thể khiến cơ vùng cổ - gáy bị kéo căng, co cứng. Sự co cứng này có thể chèn ép các nhánh của dây thần kinh chẩm lớn và bé, dẫn đến những cơn đau âm ỉ hoặc đau buốt từ gáy lên đỉnh đầu. Tư thế cúi gập cổ tạo áp lực lên các cơ gáy, khiến dây thần kinh đi qua vùng này bị chèn ép. Tình trạng kéo dài gây viêm và phát sinh cơn đau đặc trưng sau gáy, lên đầu, kèm cảm giác tê, ngứa ran da đầu.

Thoái hóa cột sống cổ

Theo bác sĩ Khánh, nguyên nhân này thường gặp ở người trung niên và lớn tuổi bị đau mạn tính vùng sau đầu. Lão hóa khiến đĩa đệm và đốt sống cổ bị bào mòn theo thời gian, gây ra thoái hóa cột sống cổ. Các gai xương, thoát vị đĩa đệm cổ hoặc hẹp ống sống có thể trực tiếp chèn ép lên rễ thần kinh hoặc gián tiếp làm thay đổi cơ chế vận động vùng cổ - gáy, tạo áp lực lên dây thần kinh chẩm. Điều này không chỉ gây đau vùng cổ mà còn dẫn đến đau nhói sau đầu, lan lên trán, kéo dài âm ỉ, đôi khi kèm cứng cổ, giảm linh hoạt khi quay đầu.

Chụp CT đa lát cắt hỗ trợ bác sĩ phát hiện thoái hóa, chấn thương, khối u hoặc bất thường chèn ép dây thần kinh chẩm. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh

Chấn thương vùng cổ - gáy

Va chạm mạnh do tai nạn giao thông, ngã hoặc chấn thương thể thao có thể làm tổn thương trực tiếp đến dây thần kinh chẩm. Cơn đau có thể không xuất hiện ngay sau chấn thương mà bùng phát sau vài giờ hoặc vài ngày. Bác sĩ Khánh cho biết một số trường hợp dù chỉ bị "va nhẹ" vùng cổ nhưng lại xuất hiện cơn đau đầu dữ dội kéo dài, mất cảm giác vùng da đầu. Đây là dấu hiệu cần được khám thần kinh sớm để loại trừ tụ máu, tổn thương cấu trúc cột sống cổ hoặc dây thần kinh.

Căng cơ vùng cổ - gáy

Căng thẳng kéo dài, ngủ không đúng tư thế, mang vác nặng trên vai hoặc vận động quá sức có thể khiến cơ cổ - vai - gáy bị co cứng, kéo theo chèn ép lên đường đi của dây thần kinh chẩm. Đây là nguyên nhân dẫn đến đau dây thần kinh chẩm phổ biến ở người trẻ, nhất là dân văn phòng, sinh viên, người làm việc trong môi trường căng thẳng hoặc ít vận động. Người bệnh thường cảm thấy vùng cổ nặng, sau đó lan ra đau đầu từng cơn, kèm tê bì da đầu, khó chịu khi chạm nhẹ.

Bệnh lý chuyển hóa và mạch máu

Bệnh gout, tiểu đường, lupus ban đỏ hoặc viêm mạch máu có thể ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng các dây thần kinh ngoại biên, trong đó có dây thần kinh chẩm. Các bệnh này làm giảm tuần hoàn, tăng nguy cơ viêm hoặc tổn thương thần kinh. Viêm dây thần kinh chẩm cũng có thể xảy ra do nhiễm virus herpes zoster (gây bệnh zona thần kinh), viêm khớp dạng thấp ảnh hưởng khớp cổ hoặc biến chứng của các bệnh tự miễn.

Bác sĩ Khánh cho biết những nguyên nhân này tuy ít gặp nhưng đáng lưu ý, nhất là ở người có bệnh nền mạn tính. Nếu đau đầu kéo dài không rõ nguyên nhân, đi kèm các triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, sụt cân, sốt nhẹ... người bệnh cần làm thêm xét nghiệm để tầm soát nguyên nhân chính xác.

Khối u hoặc dị tật bẩm sinh vùng cổ

Trong một số ít trường hợp, đau dây thần kinh chẩm có thể do các nguyên nhân nghiêm trọng như u vùng cổ - gáy, nang màng tủy, trong đó cấu trúc não tụt xuống ống sống cổ gây chèn ép dây thần kinh. Người bệnh thường có biểu hiện nặng nề hơn như đau đầu dai dẳng, mất thăng bằng, yếu chi hoặc rối loạn nuốt, nói. Một số bất thường bẩm sinh như tật vẹo cổ, lệch cột sống cổ, dị dạng xương chẩm - cổ cũng có thể khiến dây thần kinh bị kích thích hoặc chèn ép hơn bình thường.

Theo bác sĩ Khánh, người bệnh nên đi khám chuyên khoa Thần kinh nếu có các biểu hiện đau buốt sau gáy, lan lên đầu, tê hoặc rát da đầu, cơn đau tái phát nhiều lần hoặc kéo dài không dứt, đặc biệt nếu đau kèm theo rối loạn giấc ngủ, chóng mặt, mỏi cổ kéo dài. Khám và chẩn đoán sớm có thể giúp loại trừ các nguyên nhân nguy hiểm, đồng thời điều trị đúng nguyên nhân, kiểm soát triệu chứng bệnh.

Để chẩn đoán đau dây thần kinh chẩm, bác sĩ có thể khám, các nghiệm pháp ấn vùng chẩm, kết hợp với xét nghiệm hình ảnh như X-quang, MRI hoặc chụp CT vùng cổ. Tùy nguyên nhân, người bệnh có thể được điều trị bằng thuốc giảm đau, thuốc giãn cơ, tiêm steroid tại chỗ, vật lý trị liệu, chỉnh tư thế hoặc can thiệp ngoại khoa nếu cần thiết.

Phương Phạm