"Vấn đề đặt ra là làm thế nào để người bệnh không bị kỳ thị, không còn ngại ngần tìm đến bác sĩ, hệ thống y tế có thể tạo điều kiện thuận lợi nhất trong chẩn đoán, điều trị béo phì sớm và hiệu quả", PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, Phó viện trưởng Phẫu thuật Tiêu hóa, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, nói tại họp báo công bố nghiên cứu ACTION, ngày 21/6.

Nghiên cứu này nhằm đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi và các rào cản tiềm ẩn trong quản lý béo phì hiệu quả ở người béo phì và chuyên gia y tế tại 9 quốc gia Đông Nam Á. Tại Việt Nam, 1.000 người béo phì và 200 chuyên gia y tế được khảo sát trực tuyến ẩn danh từ tháng 4 đến 5/2022, kết quả vừa công bố trên tạp chí của Liên đoàn Nội tiết Đông Nam Á cuối tháng 4/2025.

Đáng chú ý, khoảng 1/3 số người béo phì cho rằng họ thừa cân hoặc có cân nặng bình thường chứ không phải béo phì. Không ít người bị kỳ thị về cân nặng, gặp khó khăn trong cuộc sống, hình thành các mối quan hệ tình cảm, tìm việc làm, thăng tiến trong công việc.

Chỉ một nửa số người béo phì trong nghiên cứu có tìm đến thảo luận về cân nặng với nhân viên y tế trong 5 năm qua, bởi cho rằng việc kiểm soát giảm cân hoàn toàn là trách nhiệm của chính bản thân, họ có thể giảm cân nếu quyết tâm thực hiện, bác sĩ không thể giúp được gì hoặc họ không có đủ tài chính để hỗ trợ nỗ lực giảm cân. Đa số họ đã từng thử giảm cân trung bình 4 lần nhưng thất bại, cho rằng rào cản chính đến từ việc thiếu vận động, thiếu động lực. Trung bình, người béo phì mất hai năm đấu tranh với cân nặng của mình trước khi tìm kiếm sự hỗ trợ y tế.

2/5 số nhân viên y tế cảm thấy không thoải mái khi nói chuyện về cân nặng trừ khi bệnh nhân chủ động trước. Lý do chính của tình trạng không thảo luận là nhân viên y tế cho rằng bệnh nhân không quan tâm hoặc không có động lực để giảm cân.

Trên thực tế, trong số những người đã thảo luận về cân nặng với nhân viên y tế, phần lớn có được cảm xúc tích cực, có động lực, hy vọng, cảm thấy được hỗ trợ, nhẹ nhõm hơn. Tuy nhiên, vẫn còn một số ít trường hợp cảm thấy xấu hổ, nản lòng, bối rối, cảm thấy bị thờ ơ hoặc bị xúc phạm, đổ lỗi sau cuộc trò chuyện.

PGS.TS.BS Nguyễn Anh Tuấn, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, tại họp báo ngày 21/6. Ảnh: Trang Phan

Theo phó giáo sư Tuấn, nhận thức của người béo phì và cả nhân viên y tế tại Việt Nam đều chưa đầy đủ, trong khi tình trạng bệnh này đang gia tăng rất nhanh. Nước ta đang chứng kiến tỷ lệ thừa cân và béo phì tăng 38%, nằm trong danh sách các quốc gia có tỷ lệ béo phì tăng nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Ước tính, tỷ lệ tăng trưởng hàng năm của số người trưởng thành có BMI cao trong giai đoạn 2020-2035 là 4% và ở trẻ em là 7%. Hiện nay, tỷ lệ béo phì ở thanh thiếu niên tại TP HCM đã vượt mốc 50% và ở Hà Nội là trên 41%.

Bác sĩ Georgia Rigas, giảng viên ĐH New South Wales (Australia), một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về quản lý bệnh béo phì, cho rằng trong nhiều thập kỷ, béo phì bị hiểu lầm là do bản thân người đó thiếu ý chí. Thật ra, đây là một căn bệnh tiến triển mạn tính. Bệnh chưa được xác định chính xác nguyên nhân, có thể liên quan các yếu tố như gene, môi trường, chuyển hóa, tiêu thụ nhiều chất béo, ít vận động, thiếu ngủ, hút thuốc lá nhiều, dùng một số loại thuốc...

"Không ai muốn bản thân bị béo phì", bà nói.

Béo phì có liên quan đến việc tăng gánh nặng và tử vong nhiều bệnh lý nguy hiểm khác như đột quỵ, đái tháo đường, bệnh tim thiếu máu cục bộ, ung thư (hình thành u), trầm cảm, suy giảm sinh lý, tổn thương cơ quan nội tạng, tai biến sản khoa, rối loạn giấc ngủ, thoái hóa khớp, vô sinh.... Số ca tử vong do yếu tố nguy cơ béo phì tại Việt Nam tăng hơn 500% trong giai đoạn 1990 đến 2019, từ hơn 6.300 lên hơn 31.600 trường hợp.

"Béo phì đã được công nhận là một bệnh lý mạn tính cần được phát hiện sớm, điều trị bài bản, khoa học, nhưng thực tế hiện nay tại Việt Nam cho thấy vẫn còn những hiểu lầm, tồn tại khoảng cách rõ rệt giữa người bệnh và nhân viên y tế", phó giáo Tuấn chia sẻ.

40% bác sĩ ngần ngại đề cập đến vấn đề cân nặng trong khi gần 50% người bệnh cảm thấy xấu hổ khi được hỏi chính là rào cản tâm lý quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả điều trị béo phì. Thực trạng này đặt ra thách thức "làm sao để bệnh nhân không còn ngại nói, ngại hỏi, ngại tìm đến bác sĩ và bác sĩ không chần chừ trong việc chủ động khởi xướng cuộc trò chuyện về cân nặng".

Phẫu thuật điều trị béo phì tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Ảnh: Bác sĩ cung cấp

Các chuyên gia cho rằng điều may mắn là hiện nay bệnh béo phì đã có nhiều biện pháp can thiệp. Việc chủ động chẩn đoán, điều trị sớm sẽ góp phần ngăn ngừa nhiều biến chứng nguy hiểm. Tùy từng trường hợp, mức độ nghiêm trọng, người bệnh có những điều trị phù hợp như thay đổi lối sống, dùng thuốc, phẫu thuật... Quản lý bệnh béo phì không đồng nghĩa với giảm cân mà cần tập trung vào cải thiện chất lượng cuộc sống tổng thể và giảm thiểu các biến chứng sức khỏe cho người bệnh.

Dịp đến Việt Nam này, từ ngày 20 đến 25/6, bác sĩ Rigas chia sẻ chuyên môn với khoảng 870 y bác sĩ, tập trung vào việc xây dựng mô hình quản lý béo phì chuẩn hóa, cập nhật mối liên hệ giữa béo phì và các bệnh lý liên quan. Chuyên gia người Australia cũng giới thiệu các tình huống lâm sàng điển hình và phương pháp tiếp cận, quản lý béo phì ở y tế cơ sở.

Lê Phương