Sáng 9/5, Quốc hội thảo luận dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi. Theo biểu thuế, thuốc lá điếu được đề xuất đánh mức thuế tuyệt đối mới từ năm 2027 là 2.000 đồng/bao và tăng dần lên 10.000 đồng vào năm 2031. Thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác có mức thuế 20.000 đồng/100 g hoặc 100 ml và tăng đến 100.000 đồng vào 2031. Xì gà có mức thuế 20.000 đồng/điếu vào 2027 và tăng 100.000 đồng vào 2031.

Giáo sư Nguyễn Anh Trí, nguyên Viện trưởng Huyết học truyền máu Trung ương, đồng tình với dự thảo, nhấn mạnh thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất, tiết kiệm chi phí nhất giảm tiêu dùng thuốc lá, giảm gánh nặng bệnh tật tử vong sớm do các bệnh liên quan đến thuốc lá.

Ông nói Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ mới đảm bảo hiệu quả trong giảm tiêu thụ. Thực tế từ nhiều quốc gia đã chứng minh tăng thuế thuốc là đảm bảo mục tiêu kép vừa bảo vệ sức khỏe cho nhân dân, vừa tăng thu cho ngân sách. Nguồn thu ổn định từ thuế thuốc lá đảm bảo cho các chương trình y tế cộng đồng.

Giáo sư Nguyễn Anh Trí. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Philippines sau khi tăng mạnh thuế thuốc lá năm 2012 đã giảm tỷ lệ sử dụng từ 20% xuống 19,5% và tăng mạnh nguồn thu thuế từ 680 triệu USD lên 2,9 tỷ USD năm 2022. Tại Thái Lan, so với năm 1997 mức thuế đánh vào thuốc lá năm 2017 tăng 11 lần, giúp tỷ lệ hút thuốc từ 32% xuống còn 19% và đạt nguồn thu thuế từ 500 triệu USD lên 2,3 tỷ USD. "Tăng thuế thuốc lá là chính sách win-win, thắng cho bảo vệ sức khỏe và thắng cho nguồn thu ngân sách", ông Trí nói.

Tuy nhiên trong khối ASEAN, thuế thuốc lá của Việt Nam đang ở mức quá thấp, khiến giá thuốc lá đang rẻ nhất Đông Nam Á. "Tận dụng kinh nghiệm các nước, đề nghị tăng ngay, tăng mạnh, tăng thường xuyên thuế tiêu thụ đặc biệt đánh vào thuốc lá", ông Trí nói.

Cụ thể, ông cho rằng dự luật cần quy định rõ mức thuế 75% đánh ngay vào giá bán lẻ với mỗi bao thuốc lá điếu để tiệm cận với các nước trong khu vực và khuyến cáo của WHO. Đồng thời, lộ trình tăng cần nhanh hơn, bắt đầu từ 3.000 đồng/bao thay vì 2.000 đồng như dự thảo vào năm 2027 và lên mức 15.000 đồng vào năm 2031.

Phó đoàn Hải Dương Nguyễn Thị Việt Nga "ủng hộ mạnh mẽ" chủ trương tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá như nêu trong dự thảo. Dẫn số liệu từ Bộ Y tế, bà cho biết Việt Nam có khoảng 15 triệu người hút thuốc lá, 45% nam giới trưởng thành có thói quen hút thuốc.

Mỗi năm, khoảng 40.000 người tử vong vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá, tương đương hơn 100 người chết mỗi ngày. "Nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, con số này có thể vượt 70.000 ca tử vong mỗi năm trong tương lai gần", đại biểu lo ngại.

Chi phí điều trị các bệnh do thuốc lá gây ra như ung thư phổi, bệnh tim mạch, đột quỵ, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là gánh nặng lớn đối với hệ thống y tế và ngân sách nhà nước. Đáng nói hơn, thuốc lá còn gây tác hại phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi, thông qua quá trình hút thuốc thụ động.

Khi giá thuốc lá tăng, đặc biệt là ở mức đủ cao, sẽ có tác động trực tiếp làm giảm nhu cầu tiêu dùng, đặc biệt trong nhóm thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp, nhóm dễ bị tổn thương nhất.

Phó đoàn Hải Dương Nguyễn Thị Việt Nga. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Đồng thời, bà Nga đề nghị Chính phủ đẩy mạnh công tác chống buôn lậu thuốc lá tại các khu vực biên giới, ngăn chặn hiện tượng thuốc lá lậu tràn vào thị trường nội địa. Việc tăng thuế khiến giá bán mặt hàng thuốc lá tăng cao sẽ khiến tội phạm bất chấp tuồn thuốc lá lậu vào Việt Nam, bà lưu ý.

Chính phủ cần sử dụng hiệu quả nguồn thu từ thuế thuốc lá, đặc biệt cho Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá, tập trung vào các hoạt động truyền thông thay đổi hành vi, hỗ trợ cai nghiện thuốc lá, và tăng cường dịch vụ y tế cộng đồng. Cơ quan chức năng siết chặt việc cấm quảng cáo, khuyến mãi, tài trợ thuốc lá dưới mọi hình thức, đặc biệt là thực thi quy định cấm hút thuốc ở các khu vực có trẻ em, cơ sở y tế, trường học.

Ngày 5/5, ThS.BS. Nguyễn Thị An, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, cho biết chính sách thuế thuốc lá hiện hành tại Việt Nam vẫn còn một số hạn chế, khiến việc kiểm soát tiêu dùng và giảm thiểu tác hại sức khỏe chưa đạt được hiệu quả mong muốn.

Hiện nay, tại Việt Nam, có hơn 40 thương hiệu thuốc lá nội địa có giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí còn rẻ hơn một hộp sữa 180 ml. Việt Nam cũng nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

"Hệ quả của mức giá rẻ này là thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp dễ dàng tiếp cận thuốc lá hơn, dẫn đến gia tăng tỷ lệ hút thuốc và các bệnh liên quan", bà An nói.

Giá thuốc lá rẻ là do mức thuế hiện hành quá thấp, theo bà An. Năm 2020, tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính trên giá bán lẻ thuốc lá chỉ chiếm 38,8% - thấp hơn nhiều so với mức trung bình của các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình (59%), thấp hơn đa số nước ASEAN và chỉ bằng một nửa so với khuyến cáo của WHO (75%).

Sơn Hà