Việt Nam dự kiến sẽ áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường từ năm 2027. Theo dự thảo luật do Bộ Tài chính đề xuất, các loại nước giải khát chứa trên 5 gram đường/100 ml sẽ chịu mức thuế suất 8% trong năm đầu tiên và tăng lên 10% từ năm 2028. Chính sách này nhằm giảm tiêu thụ các sản phẩm có đường và ứng phó với các vấn đề sức khỏe đang gia tăng.

Bác sĩ Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, cho biết thuế là một công cụ chính sách hiệu quả để tác động đến hành vi người tiêu dùng, góp phần kiểm soát sự gia tăng của các bệnh không lây nhiễm.

Số liệu cho thấy lượng tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đã tăng gấp đôi trong thập kỷ qua, đạt 6,67 tỷ lít vào năm 2023. Việc sử dụng thường xuyên các sản phẩm này là nguyên nhân dẫn đến thừa cân, béo phì và làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch và các rối loạn chuyển hóa khác.

Tình hình này đặc biệt đáng lo ngại ở giới trẻ. Năm 2019, 33,9% học sinh từ 13-17 tuổi uống nước ngọt ít nhất một lần mỗi ngày. Song song đó, tỷ lệ thừa cân, béo phì trên toàn quốc đã tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19% vào năm 2020.

Theo bác sĩ Mai, cả đồ uống dùng đường và chất tạo ngọt nhân tạo đều kích thích cảm giác thèm đồ ngọt, tăng cảm giác đói và có thể gây nghiện.

Gánh nặng kinh tế từ các vấn đề này là rất lớn. Ước tính năm 2019, thiệt hại do béo phì đã lên tới 3,69 tỷ USD (1,1% GDP) và có thể tăng gấp 28 lần vào năm 2060 nếu không có biện pháp can thiệp.

Một nghiên cứu của Đại học Y tế Công cộng chỉ ra rằng, nếu giá bán lẻ tăng 20% nhờ chính sách thuế, Việt Nam có thể giảm 1,5% tỷ lệ béo phì, ngăn ngừa 80.000 ca đái tháo đường và tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Tiêu thụ nhiều đồ uống có đường hại cho sức khỏe. Ảnh: MedicalDaily

Tiến sĩ Hoàng Thị Mỹ Hạnh, Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Bộ Y tế, cho rằng việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường ngoài giảm được nguy cơ bệnh tật còn giúp tăng ngân sách nhà nước. Đến tháng 8/2023, có 117 quốc gia, vùng lãnh thổ ban hành chính sách thuế nhằm tăng giá đồ uống có đường vì mục tiêu sức khỏe, trong đó 104 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt.

Theo bà Hạnh, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường sẽ làm tăng giá tất cả sản phẩm bị đánh thuế theo cách giống nhau, tránh được gian lận thương mại về giá, ổn định thuế thu vào (không biến động theo giá sản phẩm). Việc tính thuế dựa trên hàm lượng đường sẽ tạo mức chênh lệnh lớn hơn về giá giữa đồ uống có hàm lượng đường khác nhau, khi đó người tiêu dùng chuyển sang sản phẩm có hàm lượng đường ít hơn, tạo động lực cho doanh nghiệp cơ cấu lại sản phẩm, ưu tiên sản xuất đồ uống ít đường hơn.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, cũng khuyến nghị áp thuế đối với đồ uống có đường ngay bây giờ nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Biện pháp này phát huy hiệu quả đặc biệt trong việc giúp thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi giá cả.

Lê Nga