Hà, sống ở quận Cầu Giấy, đam mê vẽ và âm nhạc, nhưng từ khi học lớp 7, em không ngừng bị bố mẹ so sánh. Người mẹ liên tục gửi cho con những đường link bài báo về các chân dung thủ khoa, rồi nhắc "người ta bằng tuổi con đấy". Hoặc, "mẹ đã tìm cho con thầy luyện thi cấp 3 giỏi nhất, cần tập trung học các môn văn hóa, không dành thời gian cho các môn năng khiếu". Mỗi tuần, Hà học thêm 4 buổi ngoài giờ chính khóa, bỏ các môn vẽ, piano, thuyết trình vì phụ huynh không có thời gian đưa đón.

Hai tháng gần đây, cô bé thu mình, không giao tiếp, mất ngủ, thường cáu gắt và thấy trống rỗng ngay cả khi đứng trước bảng vẽ - nơi từng mang lại niềm vui lớn nhất. Gia đình đưa con đi khám tâm lý, được thạc sĩ Nguyễn Thị Hương Lan, Viện đào tạo BHIU trường Đại học quốc tế Bắc Hà, chẩn đoán mắc trầm cảm, nguyên nhân đến từ áp lực học tập và kỳ vọng quá lớn từ cha mẹ. Hà bộc bạch với chuyên gia: "Mất đi niềm vui sống và chán học, bản thân tuyệt vọng vì không thể cố làm hài lòng mọi người".

Linh, học sinh lớp 8, ở Thanh Xuân, cũng rơi vào vòng xoáy tương tự. Những đêm thức đến khuya, đôi mắt thâm quầng, cơ thể mỏi mệt không phải vì Linh lười biếng, mà bởi em đang chạy hết tốc lực, cố làm được mọi thứ bạn bè làm. Linh kể: "Bạn học thêm Toán, tiếng Anh, kỹ năng mềm, con cũng phải học. Nếu không học bằng họ, con sẽ bị mắng".

Một lần Linh nhẹ nhàng phản đối lịch học dày đặc, bố mẹ liền gạt đi: "Bạn học được, con cũng phải làm được. Thua kém chúng nó thì sau này chỉ có tụt hậu". Chưa kể, phụ huynh thường xuyên đưa các ví dụ như "tương lai phải cạnh tranh với AI, máy móc", khiến cô bé không dám phản ứng, lầm lũi học cho đến khi kiệt sức.

Khám tại Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương, bác sĩ chẩn đoán em bị rối loạn lo âu, cần trị liệu tâm lý và uống thuốc, nguyên nhân bệnh đến từ áp lực phải chạy theo sự kỳ vọng của gia đình.

Ảnh minh họa: Shutterstock

Những trường hợp như Hà và Linh chỉ là phần nổi của tảng băng chìm mang tên "hội chứng sợ bỏ lỡ" – hay FOMO (fear of missing out). Khái niệm này, theo Patrick McGinnis, tác giả cuốn Đừng sợ lỡ cuộc chơi, là nỗi lo âu rằng bản thân đang kém cỏi hoặc bị thiệt thòi khi không làm được những điều người khác đang làm. Không chỉ thanh thiếu niên, nhiều phụ huynh cũng mắc FOMO khi họ lo lắng con cái mình không theo kịp bạn bè hoặc bị bỏ lại. Một bạn đồng trang lứa của con đạt điểm cao, thi giải quốc gia, hay giành học bổng khiến các bậc phụ huynh lo lắng: "Con mình sao chưa làm được như vậy?". Điều này dẫn đến việc phụ huynh cố gắng nhồi nhét con cái học, từ các môn chính khóa đến ngoại khóa, kỹ năng sống.

Xu hướng khao khát thành công, với các chuẩn mực như học giỏi, thi vào trường danh tiếng, làm việc trong khu vực nhà nước hoặc tập đoàn tư nhân, lương cao, nhà lầu, xe hơi... được nhiều người dân châu Á theo đuổi, trong đó có Việt Nam. Theo bà Lan, sự tương đồng về các khái niệm thành công, hạnh phúc khiến nhiều người dễ so sánh bản thân với người khác, trong đó có phụ huynh. Khi con cái không đạt được những kỳ vọng như họ mong muốn, cha mẹ có thể thấy lạc hướng, ghen tỵ và tiếp tục so sánh để con cái không tụt lại.

Mạng xã hội càng làm khuếch đại nỗi sợ hãi này. Những bài đăng về thành tích hào nhoáng hay thành tựu vượt bậc ngay lập tức khiến người ta nghi ngờ năng lực của bản thân mình, hay trong trường hợp cha mẹ, là năng lực của con họ. Điều này lý giải tại sao ngày càng nhiều phụ huynh đăng ký cho con học thêm, tham gia các khóa học nâng cao, kỳ vọng con mình trở nên hoàn hảo và toàn diện. Nhưng nhiều người không nhận ra, chính sự áp đặt này vô tình bóp nghẹt cá tính, bào mòn niềm vui, khuấy động căng thẳng tinh thần khiến trẻ vị thành niên dễ trầm cảm.

Các thống kê từ Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai, cho thấy tỷ lệ trầm cảm ở độ tuổi 10-19 đang tăng đáng báo động. Giữa năm 2024, mỗi tháng có khoảng 400-500 bệnh nhân đến khám, hơn 30% thuộc nhóm tuổi vị thành niên, chủ yếu học sinh cuối cấp 2 và cấp 3. Thậm chí, rất nhiều em trong số đó ngoan ngoãn, học lực giỏi nhưng vẫn rơi vào trầm cảm vì áp lực thành tích không ngừng đè nén.

Bác sĩ Nguyễn Viết Chung, Trưởng khoa Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện E, cho biết nhiều trẻ tâm sự về cảm giác phải liên tục học để đáp ứng những mong đợi xung quanh nhưng lại không đạt được sự công nhận hay hài lòng, hậu quả là stress tích tụ và dần hình thành trầm cảm. Trẻ học giỏi, gánh nặng thành tích càng lớn, đi kèm với sự xung đột nội tâm khi các em cảm thấy bị ràng buộc, mất đi cái tôi và không thể thể hiện bản thân.

Giai đoạn vị thành niên là bước ngoặt quan trọng khi cơ thể trẻ thay đổi do tác động của nội tiết và tâm sinh lý. Trong nhiều hoàn cảnh, việc bị ép buộc, so sánh hay bị đè nén cảm xúc, không được chia sẻ dẫn đến căng thẳng và trầm cảm kéo dài. Điều này không chỉ tác động tức thời mà còn để lại hậu quả lâu dài, ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách và cả cuộc đời của trẻ, gây những tổn thương không thể chữa trị hoàn toàn.

Điều đáng nói, hội chứng FOMO không chỉ tác động tới trẻ em, mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chính các bậc phụ huynh. Nỗi bất an thường trực khi cảm thấy con mình bị tụt lại phía sau hoặc nỗi ám ảnh về sự "không đủ" khiến cha mẹ dễ cáu gắt, mất ngủ, suy nghĩ tiêu cực và về lâu dài dẫn đến rối loạn lo âu hoặc trầm cảm.

Các chuyên gia nhấn mạnh thành công không bao giờ có công thức chung. Mỗi đứa trẻ có năng lực và đam mê riêng, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần thấu hiểu, đồng hành thay vì áp đặt. Thay vì đo lường sự phát triển của con dựa trên hình ảnh hào nhoáng của người khác, hãy tập trung vào lộ trình riêng của trẻ để giúp các em phát triển bền vững.

"Hãy tập trung vào hành trình và sự phát triển bền vững của chính con mình", bà Lan nói, thêm rằng có nhiều con đường dẫn đến thành công, không nhất thiết "trói buộc" bản thân vào các tiêu chuẩn không phù hợp.

Thúy Quỳnh