Bộ Xây dựng đang lấy kiến về dự thảo Quyết định của Thủ tướng ban hành danh mục sản phẩm, dịch vụ công nghiệp đường sắt thực hiện theo phương thức đặt hàng, giao nhiệm vụ. Đây là cơ sở để cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nhà nước giao nhiệm vụ, đặt hàng các doanh nghiệp trong nước nghiên cứu, chế tạo sản xuất, phát triển sản phẩm để từng bước tăng dần tỷ lệ nội địa hóa.

Trước mắt, việc đặt hàng, giao nhiệm vụ sẽ tập trung vào vật tư, thiết bị, phụ tùng đường sắt, những sản phẩm có tiềm năng thị trường lớn, phù hợp với năng lực công nghệ, trình độ sản xuất và nguồn nhân lực của Việt Nam.

Theo đó, Bộ Xây dựng đề xuất danh mục gồm 8 sản phẩm, dịch vụ. Cụ thể, bốn nhóm theo phương thức giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng trong lĩnh vực đường sắt gồm: Nghiên cứu, xây dựng tiêu chuẩn; nghiên cứu, phát triển sản phẩm, hàng hóa; đánh giá sự phù hợp tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật; đào tạo, tiếp nhận chuyển giao công nghệ.

Còn lại nhóm theo phương thức đặt hàng là sản xuất, lắp ráp các thiết bị gồm ray, ghi, phụ kiện liên kết; hệ thống thông tin, tín hiệu đường sắt; hệ thống cấp điện sức kéo đường sắt; phương tiện giao thông đường sắt.

Tàu cao tốc Shinkansen tại Nhật Bản. Ảnh: Nippon

Mạng lưới đường sắt quốc gia hiện có 7 tuyến chính và 12 tuyến nhánh, với tổng chiều dài 2.703 km đường chính.

Bộ Xây dựng đánh giá ngành công nghiệp đường sắt có một số thành tựu nhất định, nhưng chủ yếu chỉ đáp ứng nhu cầu bảo trì, sửa chữa các phương tiện có tốc độ thấp. Việc sản xuất, chế tạo vật tư, thiết bị cơ khí lạc hậu. Cùng với đó, hệ thống đường sắt đô thị đã có 3 tuyến Cát Linh - Hà Đông, Nhổn - Ga Hà Nội và Bến Thành - Suối Tiên đưa vào khai thác, sử dụng nhưng còn đang trong quá trình bảo hành hoặc chưa có nhu cầu về thay thế thiết bị.

Hiện, cả nước có 35 cơ sở tham gia ngành công nghiệp đường sắt nhưng hầu hết máy móc và linh kiện vẫn phải nhập khẩu. Việc này khiến ngành còn thiếu đồng bộ và lạc hậu. Chưa kể, hệ thống công nghiệp đường sắt chưa có điều kiện để tham gia với loại hình điện khí hóa, thiếu trang thiết bị, công nghệ và nhân lực để phục vụ đường sắt điện khí hóa.

Vừa qua, Quốc hội ban hành Nghị quyết về đầu tư đường sắt tốc độ cao, đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP HCM. Cùng đó, các quy hoạch đã được phê duyệt cho thấy tiềm năng và nhu cầu thị trường với sản phẩm công nghiệp đường sắt rất lớn, tạo ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia.

Nghị quyết 68 cũng xác định nhiệm vụ về hoàn thiện hệ thống pháp luật, xóa bỏ các rào cản tiếp cận thị trường cho doanh nghiệp trong nước. Thực tế, các doanh nghiệp trong nước hầu hết chưa có kinh nghiệm, cơ hội tham gia chuỗi công nghiệp đường sắt nên khó cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài.

Do vậy, theo Bộ Xây dựng, nhà điều hành cần có chính sách đặc biệt ưu tiên và khuyến khích để phát triển công nghiệp đường sắt. Các chính sách này được Bộ đề xuất áp dụng qua cơ chế Nhà nước bảo đảm thị trường đầu ra ổn định cho doanh nghiệp nghiên cứu, sản xuất chế tạo và phát triển sản phẩm đồng bộ cả 4 nhóm (xây dựng công trình, thông tin tín hiệu, phương tiện, điện sức kéo). Từ đó, doanh nghiệp có thể phát triển sản phẩm để từng bước tăng dần tỷ lệ nội địa hóa.

Bộ Xây dựng nhìn nhận việc ban hành danh mục sản phẩm, dịch vụ công nghiệp đường sắt được đặt hàng, giao nhiệm vụ sẽ là cơ sở để doanh nghiệp Việt từng bước làm chủ thiết kế hệ thống, xây dựng, bảo trì, sửa chữa công trình đường sắt và sản xuất được vật tư, vật liệu cho công trình.

Phương Dung