Ẩm thực cay nồng và thời tiết mùa hè nóng bức là hai đặc trưng của Thổ Nhĩ Kỳ. Khi hai yếu tố này kết hợp, khách du lịch sẽ e ngại. Nhưng đất nước cũng một loại thức uống có thể làm cân bằng mà không phải ai cũng biết, đó là ayran.

Ayran là hỗn hợp gồm sữa chua tươi, nước và muối, được cho là xuất hiện từ thiên niên kỷ trước, lâu hơn cả Coca Cola (khoảng 900 năm).

Ayran được phục vụ trong cốc bằng đồng. Ảnh: Taste Atlas

Sau một buổi chiều nóng nực và mệt mỏi, một ly ayran lạnh sẽ khiến cơ thể sảng khoái. Nó có thể không phù hợp khẩu vị tất cả mọi người và không đáp ứng được một số yêu cầu về chế độ ăn kiêng, nhưng sức hấp dẫn của ayran không thể phủ nhận. Loại đồ uống này được cả dân châu Âu và Á ở vùng giáp ranh yêu thích qua nhiều thế kỷ và được bán dưới nhiều hình thức.

Đặc tính làm mát của ayran được khoa học đánh giá cao. "Ayran giúp cân bằng khoáng chất bị mất do đổ mồ hôi, nhờ bổ sung muối", Giáo sư Barbaros Özer từ Khoa Nông nghiệp, Đại học Ankara, Thổ Nhĩ Kỳ, nói. Ông giải thích đồ uống này chứa các khoáng chất và protein quý. Một lợi ích đáng ngạc nhiên khác là tác động của ayran với hệ tiêu hóa. Ayran đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, ông Özer bổ sung.

Besim Atalay, nhà ngôn ngữ học Thổ Nhĩ Kỳ sống vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, cho hay ayran đã xuất hiện từ thế kỷ 11. Đồ uống lên men như phô mai, sữa chua và ayran rất lý tưởng cho những hành trình dài. Người du mục Thổ Nhĩ Kỳ đã chuẩn bị các sản phẩm sữa lên men để kéo dài thời gian sử dụng, giúp họ vượt qua khí hậu khắc nghiệt của thảo nguyên, vùng đồng cỏ rộng lớn.

Ngày nay, ayran không chỉ là một phần của ẩm thực truyền thống nghìn năm mà còn là một trong những thức uống được thương mại hóa phổ biến ở Thổ Nhĩ Kỳ hiện đại. Từ các kệ hàng trong siêu thị lớn đến những thùng chứa của các quầy bán đồ ăn đường phố, và là thức uống kèm các bữa ăn. Các thương hiệu đồ ăn nhanh như McDonald’s và Burger King cũng đưa ayran vào thực đơn.

Tại một cửa hàng kebab hoặc một büfe, quầy bán đồ ăn nhanh Thổ Nhĩ Kỳ phục vụ bánh mì kẹp, khi gọi ayran, bạn sẽ được hỏi: "Ayran mở (açık ayran) hay ayran đóng (kapalı ayran)?". Thực khách cần làm quen với văn hóa ayran. Ayran đóng là loại sản xuất hàng loạt, trong khi ayran mở được pha tại chỗ. Hầu hết người Thổ thích ayran mở vì ngon và tươi hơn.

Ayran truyền thống được phục vụ trong cốc bằng đồng. Tại các quán kebab, thực khách ngồi trước lò nướng và xem món ăn của mình được chuẩn bị. Nhìn thịt nướng chậm rãi trên than hồng, mỡ chảy xuống, tỏa mùi thơm hấp dẫn và nhấm nháp ly ayran lạnh từ cốc đồng là một trải nghiệm Thổ Nhĩ Kỳ đích thực.

Hoặc, sau một đêm tiệc tùng ở khu Taksim sôi động của Istanbul, dừng chân tại các xe đẩy pilaf (cơm) với nhiều topping, chủ yếu là thịt gà hoặc đậu ở quảng trường Taksim hay trên phố İstiklal, du khách có thể gọi một cốc Ayran từ thùng nhựa tự làm. Pilaf và ayran là một trong những cách người Thổ Nhĩ Kỳ đối phó với cơn say rượu.

Ayran pha chế đơn giản và có nhiều biến thể. Bạn có thể thêm một chút bạc hà để tăng độ tươi mát, hoặc thậm chí bỏ qua muối. Đôi khi, nước khoáng có ga được sử dụng thay cho nước thường. Susurluk ayran, đặc trưng ở quận Susurluk thuộc Balıkesir, phía tây bắc Thổ Nhĩ Kỳ, thường được làm từ sữa chua có hàm lượng chất béo cao, tạo nên lớp bọt trên bề mặt. Yayık ayran là sản phẩm phụ từ quá trình làm bơ. Bơ được sử dụng thay cho sữa chua, mang lại kết cấu bọt mịn và vị ít chua hơn.

Uống rayan trên phố cùng với đồ ăn đặc trưng là một trải nghiệm nên thử ở Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: Dale Philip

Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hương vị của ayran ngoài các thành phần bổ sung như ớt, muối hay bạc hà. Tuy nhiên, ayran chủ yếu vẫn phụ thuộc vào sữa chua, độ béo, loại men sử dụng, công nghiệp hay truyền thống, nhà nghiên cứu ẩm thực Sever giải thích. Phó giáo sư Özge Samancı, trưởng khoa Ẩm thực và Nghệ thuật Ẩm thực tại Đại học Özyeğin của Thổ Nhĩ Kỳ, đồng tình: "Một loại sữa chua béo ngon sẽ tạo nên hương vị đặc trưng cho ayran".

Được tiêu thụ rộng rãi ở Thổ Nhĩ Kỳ và khu vực lân cận, nhưng tại sao ayran lại không phổ biến trên toàn thế giới? Samancı cho rằng nguyên nhân chủ yếu là do thói quen.

"Ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ nói chung không phổ biến. Các nhà hàng Thổ Nhĩ Kỳ ít. Ngoài ra, hương vị của ayran truyền thống, không có thêm các thành phần như bạc hà, thường lạ lẫm với người nước ngoài, những người không thích vị chua này", cô nói.

Vậy phiên bản ayran nào nên thử để có trải nghiệm tốt nhất khi đến Thổ Nhĩ Kỳ? Điều này phụ thuộc vào sở thích cá nhân.

"Tôi chắc chắn sẽ thử nếm ayran mở được làm tươi tại địa phương", Sever chia sẻ. Samancı đặc biệt thích Susurluk ayran, loại mà cô cho rằng kết hợp hoàn hảo với một chiếc bánh mì kẹp phô mai truyền thống. Dù chọn loại nào, một khi đã thưởng thức vị tươi mát của ayran, bạn gần như chắc chắn sẽ muốn dùng thêm lần nữa.

Tâm Anh (Theo CNN)