Trong 22 năm ông Erdogan lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ, từ vai trò thủ tướng cho tới bây giờ là tổng thống, tỷ lệ sinh đang giảm mạnh ở đất nước 85 triệu dân. Tỷ lệ sinh năm 2001 là 2,38 trẻ trên một phụ nữ đã giảm xuống 1,48 vào năm 2025 (mức được khuyến cáo là 2,1), thấp hơn so với Anh, Pháp, Mỹ. Ông Erdogan, 71 tuổi, cha của 4 người con, gọi đây là "thảm họa" và "mối đe dọa lớn hơn chiến tranh".

Trong các bài phát biểu, ông Erdogan thúc giục phụ nữ sinh ba con, thậm chí là 4 hay 5 con. Để hiện thực hóa lời kêu gọi, ngoài đưa ra ưu đãi tài chính cho những cặp vợ chồng mới cưới, chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đang nhắm mục tiêu vào một lĩnh vực: sinh mổ.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan tại Italy hồi tháng 4. Ảnh: Reuters

Tỷ lệ sinh mổ ở Thổ Nhĩ Kỳ đang ở mức cao hàng đầu thế giới là 61%, ở một số bệnh viện tư lên tới 78%, trong khi mức trung bình của các quốc gia Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) là 30%. Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị tỷ lệ sinh mổ tối đa là 15%.

Các bác sĩ khuyên không nên mang thai sau hai, đặc biệt là ba lần sinh mổ, do đó việc sinh mổ cản trở mục tiêu khuyến khích sinh sản của Tổng thống. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, quan niệm "đã sinh mổ một lần thì lần nào cũng phải sinh mổ" phổ biến trong giới y tế. Những phụ nữ sinh mổ ba lần liên tiếp thường triệt sản trong lần phẫu thuật cuối cùng. Các bà mẹ sinh mổ cần nhiều thời gian hơn để hồi phục hoàn toàn, có thể kéo dài vài tháng, và đây cũng được coi là yếu tố gây giảm số ca sinh.

Hồi tháng 4, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ ra quy định cấm sinh mổ tại các cơ sở tư nhân "nếu không có lý do chính đáng về y tế". Các ca sinh mổ vì lý do "tự chọn ngày" hoặc "ngại đau" mà không có lý do y khoa sẽ không được phép thực hiện.

Harika Bodur, bác sĩ khoa sản tại một bệnh viện ở Istanbul, ngày 9/5. Ảnh: AFP

Các chuyên gia y tế cho rằng số ca sinh mổ cao liên quan đến làn sóng tư nhân hóa mạnh mẽ hệ thống y tế kể từ cuối những năm 1990. Sinh mổ tiết kiệm thời gian hơn cho nhân viên y tế, chỉ mất 30 phút so với 12 tiếng đối với sinh thường, đồng thời giảm nguy cơ kiện tụng do biến chứng sinh đẻ, theo Hakan Coker, bác sĩ sản tại Istanbul.

"Dần dà, sinh mổ được coi là biện pháp an toàn cho cả người mẹ và bác sĩ", ông nói.

Bác sĩ sản Harika Bodur tại một bệnh viện lớn ở Istanbul cho hay nhiều phụ nữ chủ động yêu cầu sinh mổ "ngay trong lần thăm khám đầu tiên vì sợ đau".

"Nếu từ chối, họ sẽ đi tìm bác sĩ khác", bà nói, cho hay nỗi sợ này bắt nguồn từ việc thiếu kiến thức.

Bộ Y tế Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố đặt mục tiêu hạ tỷ lệ sinh mổ xuống mức 20% bằng cách khuyến khích sinh thường thông qua giáo dục cho các bậc cha mẹ tương lai.

Tuy nhiên, một số phụ nữ bày tỏ tức giận trước yêu cầu này. "Nếu tôi không muốn, tôi sẽ không sinh con, đó là quyền của tôi", Secil Murtazaoglu, 23 tuổi, sinh viên ngành hóa học, nói. "Để được phá thai đã khó khăn. Bây giờ họ còn muốn giới hạn sinh mổ. Tất cả những quy định này đều thể hiện tính áp bức phụ nữ", cô bày tỏ.

Chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ không cấm phá thai, dù ông Erdogan năm 2012 từng chỉ trích đây là hành động "giết người".

Secil Murtazaoglu, 23 tuổi, sinh viên ngành hóa học, tại Istanbul ngày 29/5. Ảnh: AFP

Các chuyên gia và nhà nữ quyền nhận định Thổ Nhĩ Kỳ cần phải giải quyết nhiều vấn đề xã hội khác để tăng tỷ lệ sinh.

"Phụ nữ và người thuộc giới LGBTQ đang bị coi là 'thủ phạm' duy nhất khiến tỷ lệ sinh giảm, trong khi còn nhiều yếu tố khác", Berrin Sonmez, học giả đã nghỉ hưu kiêm nhà hoạt động vì nữ quyền, nói. "Người ta sẽ ngần ngại khi sinh con trong môi trường bất ổn hiện nay. Trợ cấp nuôi con hầu như không có, giáo dục trở thành lĩnh vực đắt đỏ nhất".

Lạm phát ở Thổ Nhĩ Kỳ luôn ở mức cao trong 4 năm qua, khiến chi phí giáo dục tăng hơn 70% trong năm 2024. Trong quý I năm nay, tỷ lệ thất nghiệp ở Thổ Nhĩ Kỳ là 8,2%, trong đó ở độ tuổi 15-24 là 15%.

Các nhà nghiên cứu hợp tác với DISK, một trong 4 công đoàn quốc gia lớn ở Thổ Nhĩ Kỳ, cho biết tỷ lệ thất nghiệp thực tế là 28,5% và ở thanh niên là 37,5%.

Đối với Murtazaoglu, chính sách ưu đãi cho vợ chồng mới cưới vay miễn lãi 150.000 lira (3.800 USD) và trợ cấp 5.000 lira mỗi tháng cho người sinh từ con thứ ba trở lên khiến phụ nữ "trở thành máy đẻ".

Nhà hoạt động nữ quyền Sonmez cho hay phụ nữ đang chịu áp lực rất lớn, cả trong gia đình lẫn xã hội, và vấn đề cấp bách cần làm là giải quyết bạo lực giới. "Chúng ta phải bắt đầu bằng việc chống bạo hành phụ nữ", bà nói, lưu ý cần khôi phục các chính sách và biện pháp bảo vệ phụ nữ.

Hồng Hạnh (Theo AFP)