Hạ viện ngày 22/5 thông qua "siêu dự luật" ngân sách hơn 1.000 trang với kết quả sít sao 215 phiếu thuận, 214 phiếu chống. Nếu được Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát phê duyệt, dự luật sẽ được chuyển cho Tổng thống Donald Trump ký ban hành.

Dự luật gồm hàng loạt điều khoản điều chỉnh thu chi, giúp thiết lập nền tảng ngân sách để Tổng thống Trump thực hiện các cam kết khi tranh cử, như gia hạn chính sách giảm thuế thu nhập và doanh nghiệp mà ông triển khai từ năm 2017, tăng chi cho quân sự, siết kiểm soát biên giới. Nó cũng bao gồm một số nội dung gây tranh cãi, như điều chỉnh chương trình hỗ trợ y tế dành cho người thu nhập thấp Medicaid, và tiềm ẩn nguy cơ khiến nợ công Mỹ tăng thêm 3.800 tỷ USD.

Giới quan sát cho rằng dự luật có thể trở thành mục tiêu phe Dân chủ nhắm đến để công kích, từ đó xoay chuyển cục diện tại lưỡng viện quốc hội trong cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2026.

"Đảng Cộng hòa đã trao cho đảng Dân chủ một món quà chính trị, nếu họ biết tận dụng cơ hội", Rahm Emanuel, cựu chánh văn phòng Nhà Trắng dưới thời tổng thống Barack Obama, bình luận.

Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson phát biểu tại Washington ngày 20/5. Ảnh: Reuters

Ông Emanuel đánh giá dự luật gây tranh cãi này là "cơ hội chín muồi mà phe Dân chủ có thể dùng để xóa tan sương mù và định hình cuộc đua bầu cử giữa kỳ năm 2026". "Màn sương mù" mà Emanuel ám chỉ là hàng loạt động thái hành pháp liên tục từ Tổng thống Trump, khiến công chúng không theo kịp.

Cử tri Mỹ sẽ bỏ phiếu bầu lại toàn bộ 435 ghế Hạ viện và khoảng 1/3 trong số 100 ghế Thượng viện vào tháng 11/2026. Đảng Cộng hòa đang chiếm thế đa số sít sao 220-215 ở Hạ viện và 53-47 tại Thượng viện.

Trong khi đó, bầu cử giữa kỳ thường là dịp cử tri Mỹ "trừng phạt" phe đang nắm quyền, khiến cán cân quyền lực giữa Hạ viện, Thượng viện và Nhà Trắng liên tục thay đổi sau các cuộc bầu cử kể từ năm 2006, ngoại trừ năm 2012.

Đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện năm 2006, để mất năm 2010, giành lại năm 2018 và để mất lần nữa năm 2022. Đảng Cộng hòa để mất Thượng viện năm 2006, giành lại năm 2014, để mất lần nữa năm 2020 và giành lại trong cuộc bầu cử năm 2024.

Thay đổi kiểm soát tại Nhà Trắng và lưỡng viện Mỹ qua các năm. Đồ họa: ABC News

Trong bầu cử giữa kỳ sắp tới, phe Cộng hòa khả năng cao vẫn kiểm soát Thượng viện, bởi chỉ có 1/3 số ghế phải bầu lại và đa số các khu vực này là "bang đỏ", tức có xu hướng ủng hộ đảng này. Nhưng tại Hạ viện, đảng Dân chủ chỉ cần giành thêm ba ghế để xoay chuyển cục diện. Số ghế Hạ viện đổi màu trung bình trong các cuộc bầu cử giữa kỳ thường cao hơn nhiều con số đó.

"Đảng Dân chủ sẽ làm mọi việc có thể để khiến những nghị sĩ soạn thảo và phê duyệt dự luật này mất ghế. Chúng tôi có người dân Mỹ ở bên mình. Cuộc bỏ phiếu về dự luật này sẽ khiến nhiều hạ nghị sĩ Cộng hòa thất cử vào năm sau", Ken Martin, chủ tịch Ủy ban Quốc gia đảng Dân chủ, tuyên bố.

Các tổ chức ủng hộ đảng Dân chủ đã bắt đầu hành động. Tổ chức phi lợi nhuận House Majority Forward (HMF) công bố "hướng dẫn truyền thông" về cách mà các chiến lược gia hàng đầu đảng Dân chủ tin là tốt nhất để công kích đối thủ.

HMF đã chi hàng trăm nghìn USD để chạy quảng cáo tại 7 khu vực bầu hạ nghị sĩ, như ở bang Colorado, để chỉ trích hạ nghị sĩ Cộng hòa đương nhiệm Gabe Evans vì ủng hộ "siêu dự luật".

"Gabe Evans được bầu để cắt giảm chi phí, nhưng ông ấy lại bỏ phiếu đe dọa chương trình chăm sóc y tế", quảng cáo cho biết, tiếp tục chỉ trích đảng Cộng hòa "vì cắt giảm Medicaid, khiến người dịch vụ y tế đắt đỏ hơn để giới triệu phú đóng ít thuế hơn".

"Khi bầu cử giữa kỳ diễn ra vào tháng 11 năm sau, đó rất có thể là ngày phe Cộng hòa mất quyền kiểm soát Hạ viện", lãnh đạo đảng Dân chủ tại Hạ viện Hakeem Jeffries nói.

Lãnh đạo phe Dân chủ tại Hạ viện Hakeem Jeffries phát biểu tại Washington ngày 15/5. Ảnh: AP

Chiến lược gia Karl Rove, từng góp phần giúp ông George W. Bush đắc cử hai nhiệm kỳ, cảnh báo đảng Cộng hòa không nên né tránh tranh luận về Medicaid.

"Sự im lặng sẽ khiến đòn tấn công của phe Dân chủ mạnh mẽ hơn", ông Rove viết trên Wall Street Journal. Theo ông, đảng Cộng hòa nên thúc đẩy các cải cách với Medicaid và chỉ trích đảng Dân chủ vì đã không giải quyết tình trạng gian lận trong chương trình này.

Nhiều chiến lược gia khác chung quan điểm, cho rằng đảng Cộng hòa "phải chuyển sang thế công ngay, đừng chờ đến năm 2026".

American Action Network, tổ chức phi lợi nhuận ủng hộ đảng Cộng hòa tại Hạ viện, đã chạy quảng cáo ở các bang chiến trường để đáp trả nỗ lực từ đảng Dân chủ, như ở khu vực mà hạ nghị sĩ Evans đại diện.

"Có những điểm tốt đẹp trong dự luật to lớn, tốt đẹp - những điều mà cử tri Mỹ đã bỏ phiếu bầu vì chúng. Chính sách thuế quan có mặt tích cực. Đảng Dân chủ chưa thực sự đoàn kết hành động, đây là cơ hội cho đảng Cộng hòa", chiến lược gia đảng Cộng hòa Kristin Davison đánh giá.

Nhưng cũng có quan điểm trái chiều. Nhà thăm dò Whit Ayres, đảng Cộng hòa, lo ngại về cục diện hiện tại.

"Hãy chờ xem. Giá cả tăng vì chính sách thuế quan, hàng triệu cử tri ủng hộ ông Trump đang có nguy cơ mất quyền lợi từ Medicaid. Tôi nghĩ đảng Dân chủ sẽ làm được điều gì đó trong bối cảnh này", ông Ayres nhận định.

Như Tâm (Theo Washington Post, NBC News, Fox News)