Ko Min Nwe, kế toán 35 tuổi ở Myanmar, tháng trước trúng xổ số nhập cư Mỹ, hay còn được biết đến với tên gọi Chương trình Thị thực Nhập cư Đa dạng (DV). Đây là sáng kiến của chính phủ Mỹ nhằm cung cấp 55.000 thị thực nhập cư (thẻ xanh) hàng năm và được cấp ngẫu nhiên cho các cá nhân đến từ những quốc gia có tỷ lệ nhập cư vào Mỹ thấp.

Nhưng giấc mơ đến Mỹ chưa kịp thực hiện đã vỡ tan. Tổng thống Mỹ Donald Trump tối 4/6 ký tuyên bố cấm nhập cảnh hoàn toàn với công dân đến từ 12 quốc gia gồm Afghanistan, Myanmar, Chad, Congo, Guinea Xích đạo, Eritrea, Haiti, Iran, Libya, Somalia, Sudan và Yemen.

Công dân từ 7 quốc gia là Burundi, Cuba, Lào, Sierra Leone, Togo, Turkmenistan và Venezuela sẽ bị hạn chế nhập cảnh bằng thị thực du lịch hoặc du học. Họ cũng không thể có cơ hội định cư lâu dài ở Mỹ.

"Ngay khi tôi thức giấc, tin tức xấu ập đến. May mắn hiếm hoi vừa có được đang vụt mất ngay trước mắt tôi", Ko Min Nwe nói.

Khung cảnh đổ nát ở Kyauktaw, Myanmar hồi tháng 3. Ảnh: AFP

Myanmar chìm trong bất ổn chính trị từ 4 năm trước, với các cuộc giao tranh liên tục giữa quân đội chính phủ và các nhóm phiến quân, khiến hơn 3,5 triệu người trong tổng số 55 triệu dân phải rời bỏ nhà cửa. Hàng triệu người khác đã phải tìm kiếm nơi trú ẩn ở nước ngoài, chủ yếu ở các nước láng giềng như Thái Lan và Bangladesh.

Bắt đầu từ tháng 7/2024, dưới thời tổng thống Joe Biden, một sáng kiến tái định cư được triển khai nhằm đưa những người tị nạn Myanmar ở Thái Lan tới Mỹ. Nhưng chương trình đã bị đình chỉ sau khi ông Trump nhậm chức hồi cuối tháng 1. Viện trợ của Mỹ cho người tị nạn Myanmar ở Thái Lan và Bangladesh cũng bị cắt giảm.

Ma Mya Thiri Lwin, 24 tuổi, được nhận vào một trường đại học ở bang Minnesota và theo học chuyên ngành khoa học máy tính từ tháng 8. Nhưng giờ, giấc mơ một ngày nào đó được làm việc Thung lũng Silicon của cô tan vỡ.

Lệnh cấm nhập cảnh dự kiến có hiệu lực từ ngày 9/6. Ông Trump cho biết mục tiêu là ngăn chặn nhập cư từ các nước có "nhiều kẻ khủng bố", cùng với những mối lo ngại khác. Ông thêm rằng nhiều quốc gia bị liệt vào danh sách cấm vì không có biện pháp hiệu quả để rà soát những công dân tới Mỹ, từng ghi nhận công dân ở quá hạn visa ở Mỹ và không dễ dàng tiếp nhận công dân của họ về nước.

Khi công bố lệnh cấm, ông Trump cũng nhắc tới vụ tấn công nhằm vào đoàn người bộ hành ở Boulder, Colorado, khiến 15 người bị thương. Giới chức liên bang cho hay vụ tấn công do một người nhập cư từ Ai Cập thực hiện.

"Chúng tôi sẽ không bao giờ cho phép những người muốn làm hại mình nhập cảnh vào nước Mỹ", ông Trump viết trên mạng xã hội.

Trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump từng áp đặt loạt lệnh cấm đi lại với các nước có dân số chủ yếu là người Hồi giáo, một số trong đó đã bị tòa án bác bỏ. Cựu tổng thống Joe Biden sau khi nhậm chức năm 2021 đã bãi bỏ các hạn chế nhập cảnh này.

"Chúng tôi đã chịu đựng biết bao bất hạnh. Đây lại là một đòn giáng khủng khiếp nữa vào người dân của chúng tôi", Niurka Melendez, một người Venezuela đứng đầu nhóm vận động Cứu trợ Người nhập cư và Người Venezuela tại New York, nói.

Những người Venezuela từng mong chờ đoàn tụ với người thân ở Mỹ, đến Mỹ học tập hoặc đơn giản là du lịch giờ chứng kiến kế hoạch ấp ủ lâu nay trở thành công cốc. Melendez đổ lỗi cho chính phủ Venezuela vì không cung cấp những giấy tờ quan trọng như hộ chiếu và căn cước để công dân có thể chứng minh danh tính của họ.

Người người tị nạn Afghanistan rời máy bay của không quân Mỹ tại sân bay ở Pristina, Kosovo năm 2021. Ảnh: AFP

Lệnh cấm của ông Trump là đòn giáng mới nhất đối với các cộng đồng người di cư từ Haiti, Venezuela và Cuba sau phán quyết của Tòa án Tối cao tuần trước, trong đó thu hồi quyền cư trú hợp pháp tạm thời mà chính quyền ông Biden từng cấp cho khoảng 211.000 Haiti, 117.000 người Venezuela và 110.000 Cuba cùng một số cộng đồng khác.

Ông Trump đã dựng thêm rào cản vào Mỹ giữa lúc người dân các nước như Haiti hay Sudan đối mặt với cuộc sống bất ổn, nguy hiểm vì xung đột hoặc bạo lực băng đảng, hay tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng.

Mohammed Hassan, người đứng đầu nhóm vận động Mạng lưới Nhân quyền Darfur của người Sudan, nói lệnh cấm là dấu hiệu nữa cho thấy chính quyền ông Trump "thiếu quan tâm" đến những đau khổ ở Sudan, quốc gia đã chìm trong nội chiến.

Ông dự đoán lệnh cấm sẽ cản trở các nỗ lực viện trợ trong nước do những người Sudan sống ở Mỹ thực hiện, vốn là nguồn hỗ trợ quan trọng cho nhiều người trong số 12 triệu dân phải di dời vì xung đột.

"Lệnh cấm này rất tàn nhẫn", Hassan nói.

Với Afghanistan, tuyên bố của Mỹ chỉ ra chính quyền do Taliban kiểm soát "thiếu cơ quan trung ương có thẩm quyền hoặc hợp tác để cấp hộ chiếu và giấy tờ tùy thân" cho công dân, cũng như "không có biện pháp sàng lọc và kiểm tra phù hợp".

Aimal, 35 tuổi, đã nộp đơn xin tái định cư ở Mỹ sau khi Taliban lên nắm quyền ở Afghanistan vào năm 2021. Anh cùng gia đình đã chuyển đến Pakistan và chờ đợi được chính phủ Mỹ chấp thuận hồ sơ trong hơn 3 năm qua.

"Điều này chỉ khiến hoàn cảnh của người Afghanistan từ tệ sang tệ hơn", anh nói, đề cập tới lệnh cấm mới của ông Trump.

Aimal thêm rằng Pakistan gần đây tăng cường trục xuất người tị nạn Afghanistan và hàng trăm nghìn người đã buộc phải rời đi. Aimal lo lắng rằng anh cùng vợ và hai con có thể là những người tiếp theo.

"Tôi không biết rồi tương lai của mình sẽ về đâu", anh nói.

Thùy Lâm (Theo Washington Post, WSJ, Al Jazeera)