"Mexico nợ Texas 1,3 triệu mẫu-feet nước theo Hiệp ước Nước năm 1944. Họ đang vi phạm nghĩa vụ theo hiệp ước. Bộ trưởng Nông nghiệp Brooke Rollins đang hành động vì nông dân Texas và Mexico sẽ phải gánh thêm hậu quả, trong đó có thuế và thậm chí là lệnh trừng phạt, cho đến khi họ tôn trọng hiệp ước và cung cấp lượng nước mà họ nợ Texas", Tổng thống Mỹ Donald Trump đăng trên mạng xã hội truth Social ngày 10/4.

Theo hiệp ước năm 1944, Mexico phải chuyển 1,75 triệu mẫu-feet nước từ Rio Grande, con sông ngăn cách hai nước, đến Mỹ 5 năm một lần thông qua mạng lưới đập và hồ chứa được kết nối với nhau.

Mẫu-feet là đơn vị đo thể tích thường được sử dụng ở Mỹ liên quan nguồn nước quy mô lớn, tương đương lượng nước cần thiết để bao phủ một mẫu Anh (4.000 m2) ở độ sâu một feet (30 cm). Một mẫu-feet nước đủ lấp đầy khoảng một nửa hồ bơi tiêu chuẩn Olympic.

Chu kỳ 5 năm hiện tại sẽ kết thúc vào tháng 10, nhưng Mexico mới chỉ chuyển được chưa đến 30% lượng nước theo yêu cầu, theo dữ liệu từ Ủy ban Biên giới và Nước Quốc tế.

Sông Rio Grande ngăn cách Mỹ và Mexico trong ảnh chụp hồi tháng 5/2024. Ảnh: AFP

Phản ứng trước bài đăng của Tổng thống Mỹ, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đăng trên X rằng Mexico tuân thủ hiệp ước "ở mức độ nước có sẵn" trong bối cảnh nước này đã chịu ba năm hạn hán.

Bà Sheinbaum cho biết Mexico đã gửi đề xuất tới quan chức Mỹ hôm 9/4 để giải quyết vấn đề cung cấp nước cho Texas, trong đó có các hành động ngắn hạn. Bà cũng chỉ thị các bộ trưởng môi trường, nông nghiệp và ngoại giao liên hệ ngay với giới chức Mỹ.

"Tôi chắc chắn rằng cũng giống như các vấn đề khác, hai nước chúng tôi sẽ đạt được thỏa thuận", Tổng thống Mexico cho hay.

Các quan chức Mexico thường xuyên chỉ ra đợt hạn hán lịch sử do biến đổi khí hậu là rào cản đối với việc thực hiện cam kết về nước. Hiệp ước cho phép gia hạn nợ nước sang chu kỳ 5 năm tiếp theo khi xảy ra hạn hán.

Hiệp ước này cũng yêu cầu Mỹ phải cung cấp 1,5 triệu mẫu-feet nước hàng năm cho Mexico từ sông Colorado. Mỹ nhìn chung đã thực hiện nghĩa vụ này, dù lượng nước cung cấp gần đây đã giảm do hạn hán nghiêm trọng.

Ngoài hạn hán, Mexico còn gặp khó khăn trong nghĩa vụ chuyển nước đến Mỹ do cơ sở hạ tầng kém và nhu cầu tại địa phương ngày càng tăng. Trong khi đó, các chính trị gia Mỹ cho rằng sự phát triển của ngành chăn nuôi gia súc và cây hồ đào dọc biên giới Mexico đã sử dụng hết nguồn nước quý giá. Theo họ, việc Mexico không cung cấp đủ hạn ngạch nước đã gây thiệt hại đối với nông dân Texas.

Reuters hôm 9/4 dẫn nguồn tin nói rằng các quan chức Mexico đang nỗ lực đưa ra kế hoạch tăng lượng nước gửi đến Mỹ vì lo ngại chính quyền Trump có thể đưa vấn đề này vào các cuộc đàm phán thương mại.

Đảng Cộng hòa ở bang Texas cáo buộc Mexico thường xuyên chậm trễ cung cấp nước và phớt lờ hiệp ước. Trong nỗ lực tăng lượng nước cung cấp, Mexico đã đồng ý gửi 122.000 mẫu-feet nước tới Mỹ và đang nghiên cứu phương án cung cấp thêm 81.000 mẫu-feet, một quan chức Mexico cho hay. Tuy nhiên, kể cả khi điều đó được thực hiện, Mexico mới chỉ cung cấp chưa đến 40% lượng nước mà họ nợ theo hiệp ước.

Nỗ lực của chính quyền liên bang Mexico về gửi thêm nước tới Mỹ cũng sẽ dẫn tới căng thẳng với các bang miền bắc Mexico, nơi bảo vệ chặt chẽ nguồn cung cấp nước của họ. Năm 2020, Vệ binh Quốc gia Mexico đã đụng độ với nông dân tại đập Boquilla ở bang Chihuahua liên quan việc cung cấp nước cho Texas, khiến một người biểu tình thiệt mạng.

Huyền Lê (Theo Reuters, AFP)