Trung Đông, vùng đất đã chìm trong khói lửa của những cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ, nay lại đối mặt với một điểm nóng mới đầy nguy hiểm, khi giao tranh trực tiếp nổ ra giữa Iran và Israel.

Chiến dịch không kích quy mô lớn của Israel từ ngày 13/6 vào các cơ sở quân sự, hạt nhân của Iran đã kích hoạt chuỗi phản ứng trả đũa khốc liệt, đẩy khu vực vào vòng xoáy bạo lực chưa từng thấy.

Chỉ trong 4 ngày, hàng trăm người thiệt mạng, hàng nghìn người bị thương, hàng triệu dân thường bị đẩy vào tình cảnh mất nhà cửa, thiếu thốn lương thực, y tế. Xung đột này không chỉ đe dọa an ninh khu vực mà còn mở ra gây ra thảm họa nhân đạo tại Trung Đông, với những hệ lụy sâu sắc đối với thường dân vô tội.

Khói bốc lên từ trụ sở đài truyền hình quốc gia Iran sau cuộc tập kích của Israel hôm 16/6. Ảnh: AP

Tại Iran, các cuộc không kích của Israel không chỉ nhắm vào mục tiêu quân sự mà còn làm hư hại nghiêm trọng hạ tầng dân sự. Bộ Y tế Iran ngày 21/6 cho biết những đợt tấn công của Israel đã khiến hơn 400 người thiệt mạng, trong đó có 54 phụ nữ và trẻ em, cùng 3.056 người bị thương, phần lớn là dân thường.

Các khu dân cư tại Tehran, Isfahan và Natanz bị ảnh hưởng nặng nề, với nhiều tòa nhà sụp đổ và hệ thống cung cấp điện, nước bị gián đoạn. Theo Cao ủy Liên Hợp Quốc về Người tị nạn (UNHCR), khoảng 150.000 người đã phải rời bỏ nhà cửa tại các khu vực bị tấn công, tìm nơi trú ẩn ở các tỉnh lân cận hoặc các trại tạm trú do chính phủ thiết lập.

Nhiều gia đình đã phải rời khỏi Tehran kể từ khi Israel tung đòn không kích phủ đầu, bởi thành phố này không có hầm trú ẩn chuyên dụng để chống lại bom đạn. Các trạm xăng chật kín người tìm cách rời thành phố, trong khi bệnh viện quá tải với hàng trăm nạn nhân bị thương.

"Trong lúc bị kẹt xe trên đường cao tốc, chúng tôi đều không biết mình có bị trúng đòn không kích hay không. Hoặc điều gì sẽ xảy ra nếu có các cơ sở bí mật xung quanh chúng tôi. Những điều đó khiến chúng tôi thấy rất sợ hãi", Mina, một người làm trong lĩnh vực tài chính ở Tehran, kể về hành trình rời khỏi thủ đô.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo hệ thống y tế Iran, vốn đã chịu áp lực từ các lệnh trừng phạt kinh tế, đang đứng trước nguy cơ sụp đổ nếu xung đột kéo dài.

Người đàn ông bế bé gái bị thương sau cuộc không kích của Israel vào Tehran hôm 15/6. Ảnh: AP

Điều kiện sống tại các trại tạm trú cho người sơ tán rất tồi tệ, thiếu lương thực, nước sạch và thuốc men. Một báo cáo từ Hội Chữ thập đỏ Quốc tế (IFRC) mới đây cho biết trẻ em và người cao tuổi là những nhóm dễ bị tổn thương nhất, với nguy cơ suy dinh dưỡng và dịch bệnh gia tăng.

Ở Israel, các cuộc tấn công trả đũa của Iran cũng gây ra thiệt hại đáng kể, với 25 người thiệt mạng và 2.517 người bị thương, chủ yếu tại Tel Aviv và Jerusalem. Các đội cứu hộ Israel đã phải làm việc không ngừng nghỉ để tìm kiếm nạn nhân dưới đống đổ nát.

Người dân Israel, vốn quen với các cuộc xung đột với Hamas và Hezbollah, nay đối mặt với một mối đe dọa mới từ tên lửa đạn đạo và UAV của Iran. Chính phủ Israel yêu cầu người dân sống gần các cơ sở quân sự di tản khẩn cấp và củng cố các hầm trú ẩn.

Theo Guardian, hàng nghìn gia đình tại thủ đô Tel Aviv đã tích trữ nhu yếu phẩm, nước uống và thuốc men để chuẩn bị cho kịch bản chiến tranh kéo dài.

Hệ thống phòng không của Israel từng chứng tỏ hiệu quả trong việc đánh chặn rocket từ Gaza, đã gặp khó khăn trước số lượng lớn tên lửa đạn đạo từ Iran. Nhiều người Israel bày tỏ lo ngại trên mạng xã hội X khi chứng kiến ngày càng nhiều tên lửa Iran lọt lưới phòng không và lao xuống khu dân cư.

Xung đột Iran - Israel có thể làm phức tạp thêm thảm họa nhân đạo đang xảy ra do chiến sự tại Dải Gaza và Lebanon, nơi thường dân phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất. Tại Gaza, cuộc chiến giữa Israel và Hamas kể từ tháng 10/2023 đã khiến hơn 44.700 người thiệt mạng, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em và hơn 105.000 người bị thương.

Khung cảnh đổ nát tại thành phố Bat Yam ở miền trung Israel sau khi trúng tên lửa Iran hôm 15/6. Ảnh: AP

Gần 90% dân số Gaza phải di tản, sống trong điều kiện thiếu thốn lương thực, nước sạch và nơi trú ẩn. Liên Hợp Quốc ước tính việc tái thiết Gaza có thể mất 15 năm và tốn gần 650 triệu USD.

Tại Lebanon, các cuộc giao tranh giữa Israel và Hezbollah năm 2024 đã đẩy hàng triệu người vào cảnh tị nạn. Những thảm kịch này đã khiến cộng đồng quốc tế phải lên tiếng cảnh báo về hậu quả thảm khốc nếu chiến sự Iran - Israel lan rộng thành chiến tranh toàn diện khắp Trung Đông.

Trong phiên họp khẩn ngày 14/6 về chiến sự Iran - Israel, Phó tổng thư ký LHQ Rosemary DiCarlo cảnh báo về nguy cơ "đám cháy lớn lan rộng". Tổng thư ký Antonio Guterres cũng kêu gọi cả hai bên ngừng leo thang và ưu tiên ngoại giao.

Các nước châu Âu như Đức, Pháp và Anh tuyên bố sẵn sàng đứng ra tổ chức đàm phán về chương trình hạt nhân Iran, một trong những nguyên nhân chính dẫn đến xung đột. Tại khu vực, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ kêu gọi Israel và Iran ngừng bắn, đồng thời đề xuất Oman làm trung gian hòa giải.

Tuy nhiên, các tổ chức nhân đạo quốc tế như Hội Chữ thập đỏ, WHO và UNHCR đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận các khu vực bị ảnh hưởng. Hành lang nhân đạo tại Iran và Israel vẫn chưa được thiết lập, khiến việc cung cấp lương thực, thuốc men và nơi trú ẩn cho dân thường trở nên bất khả thi.

Một báo cáo từ Văn phòng Điều phối các vấn đề Nhân đạo của LHQ (OCHA) cho biết nhu cầu viện trợ nhân đạo tại Iran đã tăng gấp ba lần kể từ ngày 13/6, nhưng nguồn tài chính hiện chỉ đáp ứng được chưa đến 20%.

Giới chuyên gia nhận định tuy mới bùng phát, xung đột Iran - Israel đã gây ra hậu quả nặng nề cho dân thường ở cả hai quốc gia. Nếu cuộc chiến tiếp tục kéo dài, Trung Đông sẽ phải hứng chịu một thảm họa nhân đạo có quy mô chưa từng có, với cái giá mà dân thường sẽ là bên hứng chịu nhiều nhất.

Phong Lâm (Theo Reuters, Al Jazeera)