Sáu năm sau khi tay trong tay tại một sự kiện lớn ở bang Texas của Mỹ, Tổng thống Donald Trump giờ đây trở nên gay gắt với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, khi quan hệ song phương căng thẳng vì dầu mỏ Nga.

Ông Trump ngày 6/8 thông báo áp thuế thêm 25%, nâng tổng mức thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ lên 50%. Động thái này diễn ra sau khi ông chủ Nhà Trắng kêu gọi New Delhi ngừng mua dầu Nga nhưng ông Modi không chấp nhận yêu cầu.

Trong khi nhiều nước chạy đua đàm phán thỏa thuận thương mại với chính quyền ông Trump, Ấn Độ, nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới, đã phản ứng kiên quyết, chỉ trích thuế quan của Mỹ là "bất công" và tuyên bố sẽ không ngừng mua dầu Nga. Họ chỉ ra Mỹ và châu Âu vẫn mua từ Nga các mặt hàng như phân bón và hóa chất bất chấp loạt lệnh trừng phạt chưa từng có.

Giới quan sát cho rằng ông Modi có nhiều lý do để không dễ dàng từ bỏ dầu Nga theo yêu cầu của Mỹ, bất chấp sức ép lớn từ ông Trump.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi trong cuộc họp báo chung với Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng hồi tháng 2/2025. Ảnh: Nhà Trắng

Với dân số hơn 1,4 tỷ người, Ấn Độ là nước tiêu thụ dầu lớn thứ ba toàn cầu và dự kiến vượt Trung Quốc vào năm 2030, theo Reuters. Ấn Độ cần nguồn cung dầu thô lớn để đảm bảo các động lực của nền kinh tế và đáp ứng nhu cầu của người dân.

Nga là nhà sản xuất dầu thô lớn thứ ba thế giới với sản lượng 11 triệu thùng mỗi ngày, chỉ sau Mỹ và Arab Saudi, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ. Sau khi xung đột Ukraine bùng phát tháng 2/2022, nhiều quốc gia châu Âu đã cắt giảm nhập khẩu dầu Nga và áp lệnh trừng phạt với Moskva. Dòng dầu của Nga theo đó chuyển hướng về châu Á với Trung Quốc và Ấn Độ là những khách hàng lớn.

Trước năm 2022, Ấn Độ chỉ nhập khẩu 0,2% dầu Nga. Nhưng Muyu Xu, nhà phân tích dầu mỏ cấp cao tại công ty tình báo thương mại Kpler, cho biết dầu thô Nga hiện chiếm tới 36% tổng kim ngạch nhập khẩu của Ấn Độ trong 6 tháng đầu năm nay, biến Moskva trở thành nhà cung cấp hàng đầu của New Delhi.

Amitabh Singh, phó giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Nga và Trung Á thuộc Đại học Jawaharlal Nehru (JNU) ở New Delhi, cho hay một phần thúc đẩy xu hướng tăng mua dầu Nga là việc Ấn Độ nhận được mức chiết khấu lớn từ Moskva, "điều mà các nhà cung cấp dầu khí truyền thống khó có thể đưa ra".

"Việc Ấn Độ tiếp tục mua dầu Nga là quyết định thuần túy về kinh tế hoặc thương mại", ông Singh cho hay.

"Các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ tiết kiệm khoảng một tỷ USD mỗi tháng nhờ mua dầu thô của Nga", Pramit Pal Chaudhuri, trưởng bộ phận Nam Á tại tổ chức Eurasia Group ở Mỹ, nói.

Ấn Độ không chỉ cần nguồn dầu thô giá rẻ của Nga để đáp ứng nhu cầu năng lượng trong nước mà còn sử dụng chúng để thu về lợi nhuận từ các sản phẩm lọc hóa dầu như dầu diesel và nhiên liệu máy bay. Châu Âu là một trong những thị trường lớn nhất của Ấn Độ về những mặt hàng này.

Dù Ấn Độ đã đa dạng hóa nguồn cung dầu trong những năm qua, việc từ bỏ toàn bộ nguồn dầu thô Nga sẽ tạo ra khoảng trống khó có thể bù đắp. New Delhi nhập khẩu tới 80% nhu cầu dầu mỏ của mình khi sản lượng dầu trong nước không thể đáp ứng.

Những lựa chọn thay thế Nga của Ấn Độ cũng bị hạn chế. Trước đây, họ đã phải ngừng mua dầu từ Iran và Venezuela sau khi ông Trump áp lệnh trừng phạt và đe dọa áp thuế với các bên giao dịch với hai nước này. Trước khi ngừng mua, Ấn Độ từng là một trong những khách hàng lớn nhất của Iran.

"Chúng tôi đang bị trói tay. Nền kinh tế hoặc thị trường dầu mỏ Ấn Độ có rất ít không gian để có thể hoạt động", ông Singh nói.

Một tàu chở dầu neo tại cảng Kozmino, vịnh Nakhodka, gần thành phố Nakhodka, Nga, tháng 12/2022. Ảnh: Reuters

Ngoài kinh tế, các nhà phân tích cho rằng chính quyền ông Modi còn có lý do khác để tiếp tục mua dầu Nga.

"Việc mua dầu thô từ Nga và tinh chế để xuất khẩu để giúp Ấn Độ không chỉ có lợi nhuận mà còn có thể duy trì quan hệ chính trị - kinh tế với Moskva", Manjari Chatterjee Miller, thành viên cấp cao tại tổ chức Hội đồng Quan hệ Đối ngoại ở Mỹ, nói.

Ấn Độ và Nga đã duy trì hợp tác nhiều mặt trong nhiều thập kỷ, điều đó khiến New Delhi khó lòng cắt đứt hoàn toàn quan hệ với Moskva, bất chấp sức ép từ Washington, theo các nhà phân tích. Ấn Độ cũng là nước nhập khẩu vũ khí lớn nhất của Nga.

Ngoài ra, Ấn Độ dường như tin rằng lời đe dọa về dầu Nga chỉ là cái cớ để ông Trump tăng áp lực với New Delhi nhằm phục vụ một mục tiêu khác, đó là muốn nước này giảm các mức thuế cao và mở cửa thị trường nông sản, sữa cho Mỹ.

"New Delhi tin lời đe dọa thuế quan của ông Trump đang được sử dụng như đòn bẩy để đổi lấy những nhượng bộ, nhằm đảm bảo thỏa thuận thương mại có lợi cho Mỹ", tiến sĩ Chietigj Bajpaee, chuyên gia về Nam Á tại Chatham House, nhận định.

Zac Weisz, nhà phân tích của GZERO, cũng nhận định rằng do Ấn Độ coi động thái của ông Trump là "chiêu trò đàm phán", Thủ tướng Modi sẽ không có lý do để nhượng bộ.

Những lời đe dọa của ông Trump cũng khiến một số người Ấn Độ cảm thấy khó chịu, đặc biệt là khi ông hồi đầu tháng nói rằng New Delhi có "nền kinh tế chết". Tuyên bố này đã vấp phải phản ứng mạnh từ dư luận và giới chính trị Ấn Độ.

Bộ trưởng Thương mại, Công nghiệp Ấn Độ Piyush Goyal khẳng định rằng nước này là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới và có tiềm năng trở thành nền kinh tế lớn thứ ba. Các tổ chức quốc tế như IMF vẫn dự báo tăng trưởng GDP Ấn Độ trong khoảng 6,2-6,8 % cho năm tài chính 2025-2026.

Ashok Malik, thành viên công ty tư vấn The Asia Group và từng là cố vấn chính sách tại Bộ Ngoại giao Ấn Độ, cho rằng những phát biểu của ông Trump "mang tính xúc phạm và chắc chắn đã làm xấu đi hình ảnh của Tổng thống Mỹ trong mắt công chúng nước này". Ông thêm rằng Thủ tướng Modi theo đó sẽ thấy họ cần "đáp trả".

Chuyên gia Miller đánh giá thái độ kiên quyết của Ấn Độ thể hiện lập trường lâu nay của New Delhi rằng họ không muốn có sự can thiệp từ bên ngoài, đề cao chính sách "không liên kết" với bất kỳ cường quốc nào.

"Việc Ấn Độ nhượng bộ trước các lời đe dọa thuế quan của Mỹ và giảm hợp tác với Nga chắc chắn sẽ làm mất lòng công chúng, điều sẽ làm suy yếu hình ảnh của Thủ tướng Modi", Miller nói.

Thùy Lâm (Theo CNN, GZERO, CNBC)