Phá hủy chương trình hạt nhân của Iran được xem là mục tiêu chủ chốt trong chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" của Israel, khi chiến đấu cơ nước này tìm cách công phá các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Tehran.

Cơ sở hạt nhân Natanz, nằm ở trung tâm Iran, đã hứng chịu thiệt hại nặng nề sau những đòn không kích tuần qua của Israel. Một cơ sở quan trọng khác là Fordow dường như khó tiếp cận hơn, khi nó được xây dựng sâu trong lòng núi và cần đến "siêu bom xuyên hầm" GBU-57 để có thể phá hủy. Tuy nhiên, Mỹ, quốc gia duy nhất sở hữu loại bom này, dường như chưa đồng ý chuyển giao chúng cho Israel.

Điều này có thể khiến Tel Aviv thất vọng, nhưng Thủ tướng Benjamin Netanyahu ngày 19/6 tuyên bố Israel có thể tấn công mọi cơ sở nguyên tử ở Iran, gồm cả "pháo đài hạt nhân" Fordow, ngay cả khi không có hỗ trợ của Mỹ.

Yaakov Amidror, cựu cố vấn an ninh quốc gia Israel, cho rằng nếu không có sự hỗ trợ của Washington, Tel Aviv sẽ tìm giải pháp khác để loại bỏ Fordow. Một số chuyên gia quốc tế tin rằng với lực lượng quân sự và tình báo mạnh, Israel có khả năng làm được điều này.

"Họ có thể điều đặc nhiệm đột kích vào khu vực để cài mìn, phá hủy cấu trúc hỗ trợ của cơ sở hoặc cũng có thể khiến cho địa điểm này trở nên khó tiếp cận. Điều đó về cơ bản chính là phá hủy nó. Bởi nếu cơ sở Fordow không thể tiếp cận được trong nhiều tháng, đến khi bạn có thể vào đó, nhiều khả năng hầu hết máy ly tâm đã hỏng", David Albright, người sáng lập kiêm chủ tịch Viện Khoa học và An ninh Quốc tế ở Washington, nói.

Ảnh vệ tinh chụp cơ sở hạt nhân Fordow của Iran hồi tháng 1. Ảnh: Maxar

Iran nhiều lần tuyên bố chương trình hạt nhân của họ chỉ vì "mục đích hòa bình", nhưng Israel cáo buộc Tehran đang làm giàu uranium tới mức có thể chế tạo vũ khí hạt nhân. Uranium đã làm giàu ở mức độ tinh khiết cao là thành phần thiết yếu để sản xuất vũ khí nguyên tử.

Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), uranium của Iran đã đạt mức làm giàu 60% và đang trên đà đạt mức 90% cần thiết cho chế tạo vũ khí. Tiến sĩ Kaitlin Cook, nhà vật lý hạt nhân tại Đại học Quốc gia Australia, cho hay quá trình làm giàu từ 60% tới cấp độ vũ khí dễ dàng hơn nhiều giai đoạn đạt mức 60% ban đầu.

Fordow là nơi làm giàu uranium cấp độ cao của Iran. Dù chỉ có 2.000 máy ly tâm hoạt động, nhà máy sản xuất phần lớn uranium làm giàu tới 60% của nước này.

Viện Khoa học và An ninh Quốc tế Mỹ nhận định "Iran có thể chuyển đổi kho uranium làm giàu 60% hiện tại thành 233 kg uranium cấp vũ khí trong vòng 3 tuần tại nhà máy Fordow", thêm rằng số lượng này đủ chế tạo 9 đầu đạn hạt nhân.

Giới chuyên gia cho rằng trong trường hợp Israel phóng tên lửa, ném vào các kho dự trữ uranium đã làm giàu được bảo quản đúng cách của Iran, vụ nổ sẽ không gây ra "sự cố hạt nhân" tương tự thảm họa từng xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân tại Fukushima ở Nhật Bản hay Chernobyl ở Ukraine.

"Uranium được làm giàu cấp độ cao có mức phóng xạ cao gấp 3 lần uranium chưa làm giàu. Nhưng thực tế cả hai đều không dẫn tới mức phóng xạ dày đặc và không gây ra vấn đề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng", Jim Smith, giáo sư Đại học Portsmouth từng nghiên cứu về hậu quả của thảm họa Chernobyl, cho hay.

Giáo sư này lưu ý điều đáng lo ngại hơn trong các cuộc tấn công vào cơ sở hạt nhân là việc giải phóng các sản phẩm phân hạch, những thứ mà uranium phân tách khi ở trong lò phản ứng hoặc trong các quả bom, như chất phóng xạ caesium, strontium và iodine.

"Chúng là yếu tố gây ô nhiễm môi trường đáng lo hơn", ông nói.

Hiện chưa ghi nhận phản ứng hạt nhân nào tại các điểm làm giàu uranium của Iran, nên những chất phóng xạ nguy hiểm đó sẽ không xuất hiện trong trường hợp cơ sở bị tấn công, theo giáo sư Smith. Thay vào đó, uranium có thể chỉ phân tán cục bộ sau vụ nổ.

Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa một vụ tấn công không gây ra những rủi ro nhất định. Giáo sư Claire Corkhill, trưởng khoa Khoáng vật học và Quản lý chất thải phóng xạ tại Đại học Bristol, cho biết với bức xạ từ uranium sẽ không phát tán xa, nhưng những người ở gần địa điểm đó có thể gặp rủi ro về sức khỏe.

"Bạn chắc chắn sẽ không muốn hít hay nuốt phải bụi uranium vì độc tính của chúng với cơ thể. Các phân tử uranium có thể mắc kẹt trong tế bào ở phổi hoặc dạ dày, phân rã từ từ và gây tổn hại cho sức khỏe", bà nói.

Giới chuyên gia cho biết những người ở gần địa điểm hạt nhân gặp sự cố cũng có thể tiếp xúc với các hóa chất nguy hiểm.

"Nếu các máy ly tâm gặp sự cố và giải phóng khí uranium hexafluoride, đó sẽ là sự cố hóa học thực sự nghiêm trọng. Khi uranium hexafluoride tiếp xúc với hơi ẩm trong không khí, nó có thể tạo thành loại axit rất mạnh có khả năng ăn mòn và độc hại", giáo sư Simon Middleburgh, nhà khoa học vật liệu hạt nhân tại Đại học Bangor, nói song nhấn mạnh những ảnh hưởng chỉ mang tính cục bộ tại cơ sở hạt nhân.

Darya Dolzikova, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), đồng tình với lo ngại này. Bà thêm rằng mức độ phân tán của bất kỳ vật liệu hạt nhân nào sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như điều kiện thời tiết.

"Khi gió thổi nhẹ, phần lớn bụi uranium sẽ lắng xuống gần cơ sở, nhưng gió lớn có thể thổi vật liệu đi xa hơn và phân tán rộng hơn", bà nói.

Vị trí một số cơ sở hạt nhân của Iran. Đồ họa: AFP

Tuy chưa ghi nhận bất kỳ sự cố phóng xạ lớn nào tại Iran do các cuộc tấn công của Israel, Tổng giám đốc IAEA Rafael Grossi bày tỏ "quan ngại sâu sắc" về những rủi ro an toàn và an ninh hạt nhân tiềm ẩn giữa lúc căng thẳng giữa Israel và Iran chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

"Có rất nhiều vật liệu hạt nhân ở nhiều nơi khác nhau tại Iran, điều đó đồng nghĩa tồn tại khả năng xảy ra tai nạn phóng xạ, với các vật liệu và hạt phóng xạ phát tán trong khí quyển", ông nói.

Trong một bài đăng trên X, người đứng đầu Tổ chức Y tế Thế giới Tedros Adhanom Ghebreyesus cũng cảnh báo về "những tác động tức thì và lâu dài tiềm ẩn" đối với môi trường và sức khỏe của người dân Iran và trên khắp khu vực khi các cơ sở hạt nhân như Fordow bị phá hủy.

Thùy Lâm (Theo BBC, NEWS, AFP)