Khi trên đường tới Alaska dự hội nghị thượng đỉnh với người đồng cấp Nga Vladimir Putin ngày 15/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố mục tiêu chính của ông là đạt được lệnh ngừng bắn cho xung đột Ukraine. Ông bày tỏ sẽ rất thất vọng nếu điều này không xảy ra và cảnh báo về "hậu quả nghiêm trọng" nếu Moskva khước từ đề xuất.

Lệnh ngừng bắn lập tức được coi là giải pháp nhanh chóng nhất để Nga - Ukraine chấm dứt giao tranh, đóng băng chiến sự trong quá trình đàm phán hướng tới hòa bình lâu dài. Đây là phương án được Ukraine và châu Âu ủng hộ và nó cũng phù hợp với mục tiêu của ông Trump về nhanh chóng kết thúc đổ máu.

Nhưng sau ba giờ hội đàm kín với ông Putin, ông chủ Nhà Trắng bất ngờ thay đổi lập trường. Ông viết trên mạng xã hội rằng "cách tốt nhất để chấm dứt cuộc xung đột kinh khủng giữa Nga và Ukraine là đạt thỏa thuận hòa bình, chứ không phải là một thỏa thuận ngừng bắn đơn thuần vốn thường khó duy trì".

Điều này đồng nghĩa chiến sự Ukraine sẽ không sớm kết thúc, mà phải chờ đợi kết quả đàm phán hòa bình, có thể kéo dài nhiều tháng nếu tiến triển thuận lợi. Sự thay đổi lập trường đột ngột của ông Trump đã gây ra nhiều lo ngại ở Kiev và khắp châu Âu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska ngày 15/8. Ảnh: AP

Quan điểm mới của ông Trump cũng nghiêng nhiều hơn về phía lập trường của Nga. Vài tháng trước, khi ông Trump lần đầu kêu gọi các bên ngừng bắn, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã công khai phản đối. Điện Kremlin khẳng định chỉ ngừng bắn khi có thỏa thuận toàn diện, trong đó lợi ích của Moskva được tính đến và nguyên nhân cốt lõi của xung đột được giải quyết.

Điều này đã khiến ông Trump công khai chỉ trích và bày tỏ thất vọng với lãnh đạo Nga, thậm chí ra "tối hậu thư" 50 ngày và đe dọa áp lệnh trừng phạt với Moskva cũng như các đối tác mua dầu Nga.

Những lời lẽ quyết liệt gần đây của Tổng thống Trump khiến nhiều người cho rằng ông sẽ gây sức ép với ông Putin tại Alaska để sớm chấm dứt chiến sự. Nhưng thay vào đó, ông Trump đã dành cho ông Putin sự đón tiếp nồng ấm và ngồi chung trên chiếc Quái thú của Tổng thống Mỹ để tới địa điểm hội đàm.

Giới quan sát cho rằng những gì Tổng thống Mỹ đưa ra sau hội nghị thượng đỉnh cho thấy ông Trump dường như đã đứng về phía ông Putin trong vấn đề then chốt: liệu có nên theo đuổi thỏa thuận ngừng bắn ngay lập tức, hay để các bên đàm phán một hiệp ước hòa bình toàn diện, trong khi giao tranh tiếp diễn.

Ukraine mong muốn có lệnh ngừng bắn ngay lập tức vì nhiều lý do. Kể từ khi xung đột bùng phát hồi tháng 2/2022, Ukraine chưa có một ngày yên bình, nên bất cứ quãng thời gian tạm ngừng giao tranh nào cũng được chào đón.

Ngay cả khi hội nghị thượng đỉnh ở Alaska diễn ra, Nga vẫn tiếp tục tấn công các mục tiêu Ukraine bằng cả chiến dịch trên bộ ở miền đông và các cuộc không kích bằng máy bay không người lái, tên lửa trên khắp cả nước, đẩy Kiev vào tình thế chật vật chống đỡ khi kho tên lửa phòng không, vũ khí ngày càng cạn kiệt.

"Quan điểm của chúng tôi là ngừng bắn trước, sau đó mới đến những thứ khác. Nếu chúng tôi đàm phán trước khi ngừng bắn, điều đó sẽ gây rủi ro lớn cho Ukraine. Nếu có lệnh ngừng bắn, nó sẽ tạo không gian cho đối thoại", Serhiy Leshchenko, cố vấn của Tổng thống Zelensky, nói.

Ukraine cũng lo ngại nếu không có lệnh ngừng bắn ngay lập tức, Nga sẽ tìm cách kéo dài đàm phán, trong khi thúc đẩy đà tiến trên chiến trường, nhằm đạt lợi thế tối đa và dồn Kive vào tình cảnh phải chấp nhận nhượng bộ hết mức.

Theo các lãnh đạo Ukraine, ông Putin tin thời gian đang có lợi cho Nga và quân đội nước này sẽ tiếp tục chiến đấu tới khi giành được mục tiêu trên chiến trường hoặc buộc Kiev phải nhượng bộ.

Bởi vậy, giới quan sát nhận định sự đảo ngược quan điểm của ông Trump có thể tạo lợi thế cho Tổng thống Putin và lực lượng Nga để có thêm thời gian theo đuổi mục tiêu bằng sức ép chiến trường.

"Nếu mục tiêu của ông Putin là tránh đưa ra cam kết phải ngừng ngay lập tức đà tiến công ở Ukraine, ông ấy dường như đã thành công", Matthew Savill, giám đốc phụ trách khoa học quân sự tại Viện An ninh Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI), nói.

Thủ tướng Anh Keir Starmer (trái) trò chuyện với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ở số 10 Phố Downing, London, hôm 14/8. Ảnh: AP

Hội nghị thượng đỉnh ở Alaska cũng được đánh giá là một chiến thắng về mặt ngoại giao với Tổng thống Nga, khi ông có thể quay lại vũ đài chính trị quốc tế, đối diện với Tổng thống Mỹ ở vị thế bình đẳng, bất chấp hơn ba năm phương Tây tìm cách cô lập Nga. Ngoài ra, lời cảnh báo áp lệnh trừng phạt lên Nga cũng đang được trì hoãn, khi ông Trump cho biết hiện tại chưa phải là lúc ông cần nghĩ tới điều đó.

Tất cả những điều này đặt ra nhiều câu hỏi về những gì có thể chờ đợi ông Zelensky tại Nhà Trắng ngày 18/8, khi ông cùng một số lãnh đạo hàng đầu châu Âu gặp Tổng thống Trump.

Lần gần nhất ông Zelensky tới Nhà Trắng là hôm 28/2 và xảy ra cuộc đấu khẩu nảy lửa với ông Trump cùng Phó tổng thống Mỹ JD Vance. Trước ống kính máy quay, ông Trump hôm đó nói với người đồng cấp Ukraine rằng "hiện tại ông không có ưu thế", khuyên ông Zelensky nên nhượng bộ Nga để tránh "hủy hoại hoàn toàn" đất nước.

Kể từ thảm họa ngoại giao đó, ông Zelensky và Ukraine đã nỗ lực xây dựng lại quan hệ với chính quyền ông Trump và dường như sự cố gắng của họ đã có hiệu quả. Phía Ukraine liên tục ca ngợi những nỗ lực hòa bình của ông Trump. Khi ông chủ Nhà Trắng thúc đẩy thỏa thuận cho phép Mỹ tiếp cận các khoáng sản giá trị của Ukraine, Kiev đã đồng ý.

Tuy nhiên, hội nghị thượng đỉnh ở Alaska dường như đã đập tan hy vọng của Ukraine và châu Âu về việc Tổng thống Mỹ đang đứng về phía họ để gây sức ép lớn với Nga.

"Cuộc gặp giữa ông Zelensky và ông Trump tại Nhà Trắng sẽ là cơ hội để Ukraine làm rõ lập trường của Mỹ, để họ có thể tiếp tục kỳ vọng vào một lệnh ngừng bắn tức thời, hay phải sẵn sàng cho quá trình đàm phán thỏa thuận hòa bình vốn vô cùng khó khăn", bình luận viên Greg Myre của NPR nhận định.

Thùy Lâm (Theo NPR, Washington Post, BBC)