Thượng sĩ Craig Clapper, phát ngôn viên lực lượng Vệ binh Quốc gia được triển khai đến thủ đô Washington, ngày 17/8 xác nhận các binh sĩ được giao nhiệm vụ tuần tra ở thủ đô Washington theo lệnh của Tổng thống Donald Trump có thể mang vũ khí.

Với thông báo này, hình ảnh các binh sĩ mang súng, áo giáp chống đạn cùng xe thiết giáp Humvee nhiều khả năng sẽ xuất hiện nhiều hơn trên đường phố Washington trong những ngày tới. Lực lượng quân sự Mỹ cũng có thể tham gia sâu hơn vào quá trình hành pháp, trị an trên đất Mỹ, điều từng bị hạn chế đáng kể trước đây.

Quyết định hôm 11/8 điều động 800 Vệ binh Quốc gia tới thủ đô Washington được cho là động thái táo bạo nhất của Tổng thống Trump cho đến nay nhằm mở rộng phạm vi sử dụng quyền lực quân sự trên lãnh thổ Mỹ.

Lính Vệ binh Quốc gia cùng xe thiết giáp tuần tra trên đường phố Washington hôm 16/8. Ảnh: AP

Đây là một trong nhiều động thái của ông Trump nhằm gia tăng vai trò cũng như cách triển khai lực lượng quân sự trên lãnh thổ Mỹ, làm dấy lên một cuộc tranh luận gay gắt về ảnh hưởng và hiện diện ngày càng tăng của quân đội ở trong nước.

Ông Trump đang sử dụng các căn cứ quân sự Mỹ làm trung tâm giam giữ người nhập cư trái phép, đồng thời đã triển khai Vệ binh Quốc gia đến Los Angeles và biên giới phía nam để đảm bảo an ninh.

"Đây có thể được diễn giải là một nỗ lực của ông Trump để ghi điểm với công chúng bằng cách coi tỷ lệ tội phạm vốn đã ở mức thấp kỷ lục tại thủ đô là công lao của mình", Carrie Lee, chuyên gia cấp cao tại Quỹ Marshall Đức, cựu giáo sư tại Học viện Quân sự Mỹ, cho biết. "Nó cũng có thể là đợt thí điểm cho cách triển khai lực lượng quân sự tới các thành phố khác của Mỹ với căn cứ pháp lý mơ hồ hơn".

Cùng ngày Tổng thống Trump thông báo điều Vệ binh Quốc gia tới thủ đô Washington, một phiên tòa liên bang đã mở ra tại San Francisco nhằm giải quyết đơn kiện từ Thống đốc California Gavin Newsom thách thức việc Nhà Trắng nắm quyền kiểm soát trực tiếp các đơn vị Vệ binh Quốc gia của bang này hai tháng trước đó.

Vụ kiện có thể là phát súng mở màn cho một cuộc chiến sâu rộng hơn về việc sử dụng lực lượng quân sự trên đường phố Mỹ khi Tổng thống ban bố tình trạng khẩn cấp.

Ông Trump từ lâu đã muốn tăng cường sử dụng quân đội Mỹ để giải quyết các vấn đề nội địa, thay vì chỉ dựa vào lực lượng hành pháp. John Kelly, chánh văn phòng Nhà Trắng dưới chính quyền Trump đầu tiên, từng nói với mọi người xung quanh rằng một trong những thách thức lớn nhất của ông là thuyết phục Tổng thống không sử dụng quân đội trên đất Mỹ. Theo một nguồn tin giấu tên am hiểu vấn đề, Kelly cho hay Tổng thống Trump dường như không hiểu rằng quân đội chỉ được triển khai trong những trường hợp vô cùng hãn hữu.

Theo một quan chức cấp cao chính quyền, sau khi trở lại Nhà Trắng hồi đầu năm, Tổng thống ngày càng để ý đến các khu lều trại dành cho người vô gia cư khi đoàn xe của ông đi qua thành phố để đến sân golf ở Sterling, Virginia, hoặc đến Trung tâm Kennedy.

"Ông ấy ở thủ đô nhiều hơn và quan tâm đến tin tức tại Washington hơn", người này nói.

Trong giai đoạn chuyển giao quyền lực, ông Trump đã nêu vấn đề tội phạm với Thị trưởng Washington Muriel Bowser và theo dõi sát sao hàng loạt vụ án xảy ra trong dịp lễ quốc khánh ngày 4/7. Tổng thống không ít lần lần đưa vấn đề tội phạm ra bàn luận với các trợ lý cấp cao, trong đó có phó chánh văn phòng Stephen Miller.

Trong gần 150 năm qua, Đạo luật Posse Comitatus đã hạn chế nghiêm ngặt vai trò của quân đội đối với chức năng thực thi pháp luật trong nước, cấm quân đội trấn áp dân thường, trừ một số trường hợp đặc biệt và được pháp luật quy định. Tuy nhiên, Tổng thống Trump đang cho thấy ông khá thoải mái khi triển khai Vệ binh Quốc gia và quân đội trên lãnh thổ Mỹ.

Hồi tháng 6, Tổng thống triển khai lính thủy quân lục chiến và Vệ binh Quốc gia California tới Los Angeles để trấn áp những cuộc biểu tình phản đối Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) truy quét người nhập cư bất hợp pháp.

Lính Mỹ được điều động đến Los Angeles ban đầu chỉ có nhiệm vụ bảo vệ các tòa nhà liên bang, nhưng vai trò của họ đã được mở rộng sang hộ tống nhân viên ICE trong những vụ bắt người nhập cư bất hợp pháp.

Việc điều động này không có thời hạn cụ thể. Ban đầu, các binh sĩ dự kiến ở lại Los Angeles 60 ngày, nhưng Lầu Năm Góc gần đây gia hạn đợt triển khai của họ đến đầu tháng 11. Hiện chỉ còn vài trăm trong gần 5.000 lính Vệ binh Quốc gia ở lại thành phố, chủ yếu đóng tại những địa điểm có các tòa nhà liên bang.

Ông Trump còn điều động binh sĩ và Vệ binh Quốc gia tới biên giới Mỹ - Mexico, bắt giam những người di cư bên trong "Khu vực Phòng thủ Quốc gia" mới thiết lập. Vận tải cơ của không quân Mỹ được sử dụng để chuyển người nhập cư bất hợp pháp ra khỏi đất nước.

Tháng trước, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth tuyên bố các căn cứ quân sự ở New Jersey và Indiana sẽ được dùng để giam những người nhập cư bất hợp pháp và do Bộ An ninh Nội địa giám sát. Động thái trên sẽ mở rộng mạng lưới các cơ sở quân sự được sử dụng để giam người nhập cư.

Tổng thống Trump tuyên bố quyết định điều quân tới thủ đô là cần thiết vì thành phố Washington đang bị "các băng đảng bạo lực và tội phạm khát máu chiếm giữ", đồng thời nhấn mạnh mục tiêu duy trì luật pháp và trật tự, thông điệp vốn hợp lòng những người ủng hộ phong trào Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại (MAGA).

Tuy nhiên, trái với mối lo lắng của Tổng thống Trump, giới chức Washington cho biết tỷ lệ tội phạm bạo lực năm ngoái tại thành phố đã giảm xuống mức thấp nhất trong vòng 30 năm.

Tổng thống Mỹ Donald Trump trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng ngày 11/8. Ảnh: AP

Nhưng ông Trump không mấy quan tâm đến những số liệu này, cho rằng thủ đô Washington cần được "giải phóng". Chưa rõ Vệ binh Quốc gia sẽ được triển khai tới Washington trong bao lâu.

"Đối với quân đội, những sứ mệnh này rất phức tạp. Thành công hay thất bại phụ thuộc vào kế hoạch triển khai, điều hiện còn khá mơ hồ", Peter Feaver, giáo sư khoa học chính trị và chính sách công tại Đại học Duke, nhận định. "Nếu nhiệm vụ của họ giống với công việc của cảnh sát truyền thống, điều này sẽ gây ra nhiều vấn đề hơn cho quân đội, về cả mặt pháp lý lẫn nghiệp vụ".

Các tổng thống Mỹ trước đây từng điều động Vệ binh Quốc gia để dập tắt tình trạng bất ổn dân sự quy mô lớn, như khi bạo loạn nổ ra ở Washington sau vụ ám sát Martin Luther King năm 1968.

Tổng thống Lyndon Johnson lúc bấy giờ đã viện dẫn Đạo luật Chống Nổi loạn năm 1807 để triển khai 1.750 lính Vệ binh Quốc gia và hơn 11.000 lính chính quy nhằm hỗ trợ lực lượng cảnh sát thủ đô đối phó biểu tình.

Luật tự quản của thủ đô Washington trao cho Tổng thống nhiều quyền hạn hơn khi sử dụng Vệ binh Quốc gia so với những nơi khác trên cả nước. Tổng thống có quyền kiểm soát trực tiếp Vệ binh Quốc gia Washington mà không cần liên bang hóa lực lượng này, vốn là yêu cầu bắt buộc đối với các bang khác.

"Washington từ lâu đã là nơi đặc biệt về cả về chính trị lẫn pháp lý", Stephen Vladeck, giáo sư tại Trung tâm Luật Đại học Georgetown, cho hay, nhấn mạnh rằng người dân thủ đô thời gian tới sẽ phải làm quen với việc lực lượng quân sự được triển khai ở thành phố thường xuyên hơn trong nhiệm kỳ của ông Trump.

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)