Sau gần hai tháng ngừng bắn, triển vọng hòa bình cho chiến sự Gaza trở nên mơ hồ khi thỏa thuận giữa Israel và Hamas sụp đổ nửa cuối tháng 3. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) nối lại chiến dịch ở dải đất để thực hiện mục tiêu loại bỏ hoàn toàn nhóm vũ trang đối địch.

Nội các Israel đầu tháng 5 phê duyệt kế hoạch mới về chiến sự, trong đó có kiểm soát toàn bộ Gaza và duy trì hiện diện vô thời hạn ở khu vực. Israel còn định yêu cầu hàng trăm nghìn người Palestine di dời xuống miền nam Gaza, trong khi dải đất ngày càng cận kề thảm họa nhân đạo.

Quân đội Israel ngày 18/5 thông báo đã bắt đầu "các chiến dịch quy mô lớn trên bộ" ở miền bắc và miền nam Gaza. Loạt động thái khiến Israel đối mặt sự chỉ trích ngày càng mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế, nhiều đồng minh phương Tây đã thay đổi quan điểm, dọa trừng phạt Tel Aviv.

"Israel đang trên đà trở thành quốc gia bị ruồng bỏ, nếu chúng ta không hành xử tỉnh táo trở lại", Yair Golan, lãnh đạo đảng Dân chủ đối lập, nói ngày 20/5. Ông cảnh báo chính phủ của Thủ tướng Benjamin Netanyahu khiến sự tồn vong của Israel bị đe dọa vì những hành động ở Gaza.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Jerusalem ngày 16/2. Ảnh: AFP

Chiến sự Gaza bùng phát tháng 10/2023, khi Hamas tập kích miền nam Israel gây thương vong lớn và bắt 251 con tin. Israel lập tức mở chiến dịch đáp trả, khiến vùng đất hơn hai triệu người Palestine sinh sống bị tàn phá nặng nề. Cơ quan y tế Gaza ngày 20/5 cho biết chiến sự đã khiến hơn 53.500 người Palestine thiệt mạng, gần 121.700 người bị thương, trong đó đa số là phụ nữ và trẻ em.

Israel đã không cho bất kỳ hàng hóa tiếp tế nào vào Gaza trong hơn hai tháng qua. Một ủy ban Liên Hợp Quốc tuần trước đánh giá động thái đã khiến khoảng nửa triệu người Palestine đối mặt nạn đói. Israel bác bỏ cáo buộc, nhấn mạnh họ hạn chế viện trợ nhằm ngăn hàng hóa rơi vào tay Hamas.

Cách tiếp cận vấn đề khiến Israel đối mặt sự chỉ trích ngày càng mạnh từ cộng đồng quốc tế, thậm chí một số đồng minh thân thiết cũng lên tiếng phản đối.

Anh, Pháp và Canada ngày 19/5 ra tuyên bố chung ủng hộ quyền tự vệ của Israel, nhưng lo ngại chiến dịch của Tel Aviv đã vượt quá giới hạn, biến khu vực này trở thành "vùng đất không ai sống nổi".

Anh đình chỉ đàm phán mở rộng thỏa thuận tự do thương mại với Israel. Ngoại trưởng David Lammy mô tả kế hoạch của Tel Aviv nhằm di tản người dân Palestine là "không thể biện minh về mặt đạo đức". Ông cho biết đã triệu Đại sứ Israel Tzipi Hotovely để bày tỏ quan điểm của chính phủ Anh.

Kaja Kallas, quan chức phụ trách chính sách đối ngoại Liên minh châu Âu (EU), nói khối sẽ xét lại thỏa thuận thương mại với Israel và trong thời gian này, "quyết định có dỡ phong tỏa viện trợ nhân đạo với Gaza hay không tùy thuộc ở Israel".

Thụy Điển tuyên bố sẽ thúc đẩy các lệnh trừng phạt ở cấp EU nhằm vào các bộ trưởng Israel.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Israel Oren Marmorstein nói phát biểu của bà Kallas phản ánh "sự hiểu lầm hoàn toàn về thực tế phức tạp" mà nước này đang đối mặt. "Phớt lờ những thực tế đó và chỉ trích Israel chỉ càng củng cố vị thế của Hamas và thúc đẩy nhóm vũ trang quyết không buông súng", ông viết trên X.

Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot nói EU có thể đình chỉ các thỏa thuận với Israel cho đến khi nước này dừng chiến dịch ở Gaza. "Bạo lực mù quáng và hành động cản trở hoạt động nhân đạo của Israel đã biến Gaza thành cái bẫy chết chóc", ông Barrot trả lời phỏng vấn.

"Châu Âu vốn đã ngầm bày tỏ sự thất vọng ngày càng tăng, thậm chí là phẫn nộ với các hành động của Israel ở Gaza", Hugh Lovatt, nhà nghiên cứu cấp cao tại Hội đồng châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, đánh giá. "Thông điệp của các nước châu Âu ngày 19/5 thể hiện sự thay đổi đáng kể về quan điểm trong vấn đề".

Vị trí Gaza và Israel. Đồ họa: CNN

Israel còn có nguy cơ đánh mất sự ủng hộ từ đồng minh thân cận nhất là Mỹ, từng nhiều lần bảo vệ Tel Aviv trước sự chỉ trích của cộng đồng quốc tế. Chuyến thăm Washington, gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi tháng 4 của ông Netanyahu cho thấy quan hệ song phương có dấu hiệu bị xói mòn.

Ông Trump và ông Netanyahu không họp báo chung. Tổng thống Mỹ còn thông báo bắt đầu đàm phán thỏa thuận hạt nhân với Iran, đối thủ "không đội trời chung" của Israel. Sự rạn nứt bộc lộ rõ hơn khi ông Trump chọn Trung Đông làm điểm đến đầu tiên để công du nhiệm kỳ hai, nhưng Israel không có trong lịch trình. Ông Trump thông báo dỡ trừng phạt Syria, bất chấp sự phản đối từ Israel.

Robert Patman, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Otago, New Zealand, nói việc phương Tây gần đây tăng cường chỉ trích Israel phần nào do áp lực từ công chúng. "Một yếu tố nữa là nhiều quốc gia nhận thấy ông Trump đang dần mất kiên nhẫn với chính phủ ông Netanyahu", ông Patman nhận định với Al Jazeera.

Andreas Krieg, giảng viên Trường Nghiên cứu An ninh, Đại học King’s College London, đánh giá những cảnh báo từ Anh, Pháp và Canada với Israel đang tạo tiền lệ để các chính phủ phương Tây khác dễ dàng lên tiếng phản đối Tel Aviv hơn.

Theo ông Krieg, yếu tố then chốt để thay đổi Israel vẫn là Mỹ, vì Washington thường bảo vệ Tel Aviv tại Liên Hợp Quốc. "Cách nhìn nhận Israel trên trường quốc tế dần có sự đồng thuận rằng Tel Aviv ngày càng trở nên lạc lõng, bất trị", ông Krieg nói.

Xe tăng quân đội Israel ở khu vực giáp với Gaza ngày 20/5. Ảnh: AFP

Thủ tướng Netanyahu ngày 21/5 tuyên bố Tổng thống Trump "ủng hộ tôi và Israel tuyệt đối". Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận nếu nạn đói xảy ra ở Gaza, Israel sẽ không còn được quốc tế ủng hộ.

"Ngay cả đồng minh thân cận nhất - những thượng nghị sĩ Mỹ tôi quen biết, cũng đã nói 'chúng tôi ủng hộ mọi thứ để các ông chiến thắng, như vũ khí, sự bảo vệ ở Hội đồng Bảo an, nhưng có một điều không thể chấp nhận: hình ảnh nạn đói hàng loạt. Nếu chuyện đó xảy ra, chúng tôi sẽ không thể ủng hộ các ông nữa'", ông Netanyahu viết trên mạng xã hội trước đó.

Giới chức Israel cho biết họ sẽ cho phép 100 xe tải hàng viện trợ vào Gaza mỗi ngày, từ ngày 19 đến 23/5, tổng cộng 500 xe tải.

Tuy nhiên, các tổ chức nhân đạo cho rằng con số này như "muối bỏ bể", bởi theo Văn phòng Điều phối các Vấn đề Nhân đạo của Liên Hợp Quốc, trung bình mỗi ngày có 500 xe tải vào Gaza một ngày trước khi chiến sự xảy ra.

Như Tâm (Theo Washington Post, FT, Al Jazeera)