Tổng thống Mỹ Donald Trump tuần trước có chuyến công du đầu tiên trong nhiệm kỳ hai. Trung Đông là khu vực được ông chủ Nhà Trắng lựa chọn, với các điểm dừng chân trong hành trình 4 ngày lần lượt là Arab Saudi, Qatar và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).

Ông còn gặp trực tiếp Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa tại Arab Saudi, lần đầu tiên lãnh đạo hai nước gặp mặt trong 25 năm. Tổng thống Mỹ trở thành ngôi sao trong các lễ đón tiếp, tiệc chiêu đãi sang trọng, thông báo các chính sách đối ngoại mới của Mỹ và tiết lộ những hợp đồng kinh tế trị giá hàng tỷ USD. Nhưng ông đã không đến Israel, quốc gia đồng minh thân cận của Mỹ.

Diễn biến cho thấy sự hình thành của một trật tự mới ở Trung Đông do các nước Arab theo Hồi giáo dòng Sunni dẫn dắt và Israel bị chính quyền Trump gạt sang bên lề, Reuters dẫn lời các nguồn tin tại Trung Đông và phương Tây.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman tại Cung điện Hoàng gia ở thủ đô Riyadh ngày 13/5. Ảnh: AP

Ông Trump tiếp cận các nước Vùng Vịnh phản ánh tính cấp thiết của việc thích ứng với một bối cảnh ngoại giao đang thay đổi. Khu vực không chỉ giàu trữ lượng tài nguyên, mà còn có vị trí quan trọng về địa chính trị, giúp tăng cường kết nối và thương mại toàn cầu.

Dưới góc nhìn của ông Trump, Trung Đông đang chứa đầy cơ hội, Turki Faisal al-Rasheed, giáo sư Đại học Arizona, Mỹ, nói với Arab News. Tổng thống Mỹ coi các mối quan hệ ở Trung Đông không chỉ để tái định hình vai trò toàn cầu của Mỹ, mà còn nhằm chuyển hướng khỏi chính sách ngoại giao truyền thống vốn đặt Israel ở vị trí then chốt.

Theo các nguồn tin, việc ông Trump bỏ qua Israel trong chuyến công du đầu tiên ngầm phản ánh nỗi bất bình ngày càng tăng từ Mỹ với việc Tel Aviv không chấm dứt chiến sự ở Gaza. Trong tầm nhìn về Trung Đông thiên về các thành quả ngoại giao của ông Trump, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu không nên trông chờ Mỹ tiếp tục ủng hộ vô điều kiện.

"Chính quyền Mỹ đương nhiệm thể hiện rõ sự phẫn nộ với ông Netanyahu", David Schenker, cựu trợ lý ngoại trưởng Mỹ về các vấn đề Cận Đông dưới thời tổng thống George W. Bush, nói. "Họ rất thích có đi có lại, và ông Netanyahu lúc này chỉ nhận mà không mang lại cho Mỹ điều gì".

Mỹ không hẳn là quay lưng với Israel, bởi Tel Aviv vẫn là đồng minh quan trọng của Washington, được lưỡng đảng ủng hộ mạnh mẽ. Nhưng chính quyền ông Trump muốn gửi đi thông điệp đến ông Netanyahu rằng Mỹ có lợi ích riêng ở Trung Đông và không muốn Israel cản đường, theo các nguồn thạo tin.

David Makovsky, nhà nghiên cứu tại Viện Washington, nói Mỹ và Israel "dường như không còn đồng điệu về những vấn đề lớn" mà họ đã đối mặt trong 100 ngày nắm quyền đầu tiên của ông Trump.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Doha, Qatar ngày 15/5. Ảnh: AP

Chuyến thăm của ông Trump đã cho thấy Arab Saudi dần trở thành quốc gia dẫn dắt các nước Arab dòng Sunni ở Trung Đông. Trong khi đó, ảnh hưởng của Iran, quốc gia Hồi giáo dòng Shiite, có phần suy yếu, khi các nhóm vũ trang mà Tehran hậu thuẫn như Hamas ở Gaza hay Hezbollah ở Lebanon chịu đòn giáng nặng nề từ chiến dịch của Israel.

"Iran từng có ảnh hưởng đáng kể tại khu vực, nhưng giờ đây, Arab Saudi đã gia nhập cuộc chơi với những công cụ khác, như kinh tế, tài chính và đầu tư", một nguồn tin cấp cao tại Trung Đông nhận định.

Tổng thống Trump không thúc giục Arab Saudi bình thường hóa quan hệ với Israel, cho rằng Riyadh có thể thực hiện vào lúc họ cảm thấy phù hợp. Ông chủ Nhà Trắng đang thương lượng về một dự án hạt nhân phục vụ mục đích dân sự từ Mỹ cho Arab Saudi, điều có thể khiến Israel thêm đau đầu.

Khi thăm Qatar, ông Trump mô tả Doha "đã nỗ lực hỗ trợ" trong cuộc khủng hoảng con tin của Israel. Bình luận khiến Tel Aviv lo ngại. Giới chức Israel vốn coi Qatar là một nguy cơ chiến lược, bởi Doha có liên hệ với Hamas, nhóm vũ trang "không đội trời chung" với Tel Aviv.

"Nhiều người Israel không hiểu được Qatar đã trở nên quan trọng thế nào với Mỹ", Yoel Guzansky, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia, Đại học Tel Aviv, nói. Ông lưu ý Qatar là nơi Mỹ đặt căn cứ quân sự lớn nhất ở Trung Đông.

Qatar có trữ lượng khí đốt khổng lồ lẫn sức mạnh tài chính và ảnh hưởng ngoại giao, khiến nước này trở thành đồng minh không thể thiếu đối với Mỹ, ông Guzansky bổ sung.

Các quốc gia Arab cũng thúc đẩy nghị trình ngoại giao của riêng mình. Tổng thống Trump gây bất ngờ với thông báo sẽ dỡ trừng phạt với Syria, một thay đổi lớn trong chính sách của Mỹ. Động thái diễn ra theo đề xuất từ Riyadh, bất chấp sự phản đối của Tel Aviv.

Các nước Vùng Vịnh cũng hoan nghênh ông Trump thông báo ngừng bắn với nhóm vũ trang Houthi ở Yemen, một thành viên trong "trục kháng chiến" của Iran tại khu vực, dù nhóm gần đây vẫn phóng tên lửa, UAV nhằm vào Israel để thể hiện sự ủng hộ với Hamas.

"Israel giờ ngày càng giống như một bên kỳ đà cản mũi, không chỉ ngáng đường Mỹ mà còn với cộng đồng quốc tế, khi Washington đang định hình lại trật tự khu vực sau sự sụp đổ của chính quyền Assad, Hezbollah suy yếu và chiến sự Gaza có thể chấm dứt", theo ông Guzansky.

Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad Al Thani và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Doha ngày 15/5. Ảnh: AP

Chính quyền ông Netanyahu tới nay vẫn im lặng về chuyến công du của ông Trump, nhưng một nguồn tin thân cận với cả Mỹ lẫn Israel cho hay Tel Aviv đang ngày càng lo lắng về khả năng Tổng thống Mỹ sẽ đạt thỏa thuận hạt nhân chóng vánh với Iran và các lãnh đạo Arab có thể khéo léo định hình tư duy của ông Trump.

Truyền thông Israel cũng tỏ ra lo ngại rằng quan hệ đồng minh với Mỹ đã xói mòn. Phe đối lập ở Israel chỉ trích Thủ tướng Netanyahu vì khiến Israel bị gạt ra rìa, trong khi các liên minh khu vực đang được tái cấu trúc.

"Trung Đông đang có những thay đổi ngay trước mắt chúng ta, các đối thủ ngày càng mạnh hơn, còn Thủ tướng Netanyahu cùng đồng minh của ông ấy tê liệt, bị động, như thể họ không tồn tại vậy", cựu thủ tướng Israel Naftali Bennett viết trên X.

Như Tâm (Theo Reuters, Arab News, AP)