Tàu sân bay USS Harry S. Truman hôm 1/6 cập bến tại quân cảng Norfolk ở bang Virginia của Mỹ, kết thúc 8 tháng làm nhiệm vụ và tham gia một trong những chiến dịch cường độ cao nhất của hải quân Mỹ trong vòng hàng chục năm.

Nhóm tác chiến tàu sân bay Truman, gồm USS Harry S. Truman và các chiến hạm hộ tống, bắt đầu chuyến triển khai từ tháng 9/2024, hướng tới Biển Bắc để diễn tập cùng các đồng minh trong NATO. Ba tháng sau, nhóm chiến hạm đến Trung Đông để tham gia chiến dịch chống lực lượng Houthi tại Yemen.

Tàu sân bay Mỹ đã mất tổng cộng ba tiêm kích hạm F/A-18 Super Hornet, mỗi chiếc có giá khoảng 60 triệu USD, trong 5 tháng hiện diện ở khu vực. USS Harry S. Truman giữa tháng 2 còn va chạm với một tàu hàng tại Địa Trung Hải, bị hư hại và phải về căn cứ hải quân Mỹ ở Hy Lạp để sửa chữa. Hạm trưởng Dave Snowden bị cách chức sau sự việc.

Theo giới quan sát, nhóm vũ trang Yemen đã chứng tỏ họ là "đối thủ khó nhằn đến bất ngờ", đẩy hải quân Mỹ vào những trận chiến ác liệt chưa từng thấy trong suốt hàng chục năm.

Houthi đã gia tăng đáng kể sức mạnh từ khi kiểm soát phần lớn lãnh thổ Yemen hồi năm 2014. Họ cũng gây thiệt hại nặng cho liên quân do Arab Saudi dẫn đầu trong những năm sau đó. Khi xung đột ở Dải Gaza bùng phát vào tháng 10/2023, Houthi bắt đầu tấn công các thành phố Israel cũng như tàu thuyền di chuyển qua Biển Đỏ nhằm thể hiện ủng hộ người dân Palestine.

Ngày 19/10/2023, khi Houthi phát động đợt tấn công đầu tiên bằng máy bay không người lái (UAV) tự sát và tên lửa, thủy thủ đoàn tàu khu trục USS Carney của Mỹ đã hoàn toàn bị bất ngờ. "Trận đánh kéo dài suốt 10 giờ, đánh dấu cuộc giao chiến ác liệt nhất mà một tàu chiến Mỹ phải trải qua trong gần 100 năm. USS Carney đã bắn hạ hơn 10 UAV cùng 4 tên lửa hành trình", tờ Wall Street Journal cho hay.

Khi Houthi tuyên bố sẽ tăng cường độ tấn công, giới chức Mỹ phải gấp rút giải quyết vấn đề hậu cần. Sau khi sử dụng hết cơ số tên lửa, các tàu khu trục như USS Carney sẽ không thể tham chiến trong vòng hai tuần, vì phải về căn cứ tiền phương ở Địa Trung Hải để nạp vũ khí. Các quốc gia ở Biển Đỏ cũng không sẵn sàng tiếp nhận tàu chiến Mỹ, do lo ngại trở thành mục tiêu của Houthi.

Lầu Năm Góc sau đó đảm bảo được quyền tiếp cận một cảng ở Biển Đỏ, cho phép các tàu chiến nạp vũ khí và nhu yếu phẩm mà không cần rời khu vực.

Houthi thực hiện hàng chục cuộc tấn công vào tàu thương mại và chiến hạm trong suốt năm 2024. Mỹ và đồng minh cũng đáp trả bằng những chiến dịch không kích dữ dội nhằm làm suy yếu năng lực quân sự của nhóm vũ trang Yemen, nhưng không đạt hiệu quả.

Chiến dịch đã gây áp lực nặng nề lên các thủy thủ Mỹ, khi tàu chiến của họ liên tục nằm trong tầm hỏa lực của Houthi và cần duy trì cảnh giác suốt ngày đêm. Vào một ngày đặc biệt căng thẳng hồi tháng 11/2024, các tàu hải quân Mỹ đã bắn hạ ít nhất 8 UAV, 5 tên lửa đạn đạo và 4 tên lửa hành trình chống hạm do Houthi khai hỏa.

Tiêm kích F/A-18E chuẩn bị cất cánh từ tàu sân bay USS Harry S. Truman trên Biển Đỏ hồi tháng 3. Ảnh: CENTCOM

Phó đô đốc Brad Cooper, phó chỉ huy Bộ tư lệnh Trung tâm (CENTCOM), đơn vị đặc trách hoạt động của quân đội Mỹ ở Trung Đông, gần đây hé lộ về một đêm tác chiến trên tàu khu trục USS Stockdale tại Biển Đỏ hồi cuối năm ngoái.

Khi di chuyển qua eo biển hẹp ở phía nam Biển Đỏ, chiến hạm Mỹ phải chủ động tắt đèn, di chuyển zig-zag và sẵn sàng đối đầu với các cuộc tấn công từ Houthi.

Sau nửa đêm, Houthi phóng 4 tên lửa đạn đạo, buộc USS Stockdale khai hỏa hàng loạt tên lửa phòng không. Một quả đạn của Houthi đạt tốc độ gần 6.400 km/h, bị đánh chặn ở khoảng cách gần đến mức khẩu đội phòng không trên tàu chiến Mỹ phải khai hỏa nhằm vào các mảnh vỡ để ngăn chúng gây thiệt hại.

10 phút sau, một tên lửa chống hạm Houthi bị các tiêm kích từ tàu sân bay bắn hạ. Các chiến đấu cơ Mỹ tiếp tục vô hiệu hóa một tên lửa hành trình khác cùng nhiều UAV mang chất nổ.

Khoảng 2h sáng, một UAV Houthi bị phát hiện khi đang bay thấp và hướng thẳng đến tàu USS Stockdale. Lựa chọn duy nhất lúc đó là sử dụng pháo tự động để bắn hạ mục tiêu. Thủy thủ đoàn đã hò reo ăn mừng khi phi cơ trúng đạn và lao xuống biển.

Điều kiện giao tranh ở Biển Đỏ mang lại lợi thế cho Houthi. Vùng biển chật hẹp khiến các tàu chiến lớn khó cơ động, trong khi trinh sát Houthi có thể quan sát rõ chúng và chỉ điểm cho lực lượng tấn công.

Tàu chiến Mỹ thường chỉ phát hiện được UAV và tên lửa Houthi trong vòng 1-2 phút trước khi chúng đánh trúng mục tiêu. Thủy thủ đoàn phải quyết định cách ứng phó trong khoảng 15 giây. "Tàu sân bay Mỹ ở Biển Đỏ luôn nằm trong tầm đe dọa, gần như mục tiêu tập bắn của Houthi", Bryan Clark, cựu chiến lược gia hải quân Mỹ hiện là nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Chính sách Hudson, nhận xét.

Hải quân Mỹ từng hoạt động trong môi trường tương tự trên Vịnh Ba Tư, nơi lực lượng Iran luôn ở cự ly gần. "Mỹ đã quen tác chiến gần bờ biển, vì tin rằng các quốc gia đối thủ sẽ tránh tấn công tàu sân bay để không hứng chịu hậu quả nghiêm trọng", Clark cho biết.

Tuy nhiên, các nhóm vũ trang phi nhà nước như Houthi khó răn đe hơn chính phủ thông thường, trong khi ngày càng trở nên nguy hiểm khi sở hữu tên lửa đạn đạo chống hạm và UAV tấn công.

Tiêm kích F/A-18E mang tên lửa tàng hình chuẩn bị cất cánh từ tàu sân bay Truman hôm 2/5. Ảnh: US Navy

Chiến hạm Mỹ thường phải vận hành radar ở độ nhạy cao để có thêm thời gian đối phó UAV và tên lửa. "Đánh giá và tinh chỉnh chế độ hoạt động của radar để tránh báo động giả, trong khi vẫn phát hiện được mối đe dọa là một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất và gây căng thẳng nhất cho thủy thủ đoàn", một sĩ quan hải quân Mỹ đã làm nhiệm vụ suốt 6 tháng ở Biển Đỏ tiết lộ.

"Suốt một năm qua, hải quân Mỹ đã phải liên tục hoạt động trong điều kiện chiến đấu căng thẳng tại Biển Đỏ. Nhịp độ này có thể khiến họ phải trả giá. Tàu chiến và thủy thủ đoàn đang bị đẩy đến giới hạn, các đợt triển khai kéo dài hơn dự kiến, khả năng sẵn sàng ứng phó tình huống khẩn cấp toàn cầu đang bị đe dọa", nghị sĩ Ken Calvert, lãnh đạo Tiểu ban Phân bổ Ngân sách Quốc phòng của Hạ viện Mỹ, cho hay.

Houthi chưa bao giờ đánh trúng tàu chiến Mỹ, nhưng các cuộc tấn công cho thấy họ đã cải thiện đáng kể khả năng theo dõi mục tiêu di động.

Nhóm vũ trang Yemen ban đầu thường chỉ phóng 1-2 tên lửa và UAV cùng lúc ở độ cao lớn, khiến tàu chiến Mỹ dễ dàng đánh chặn. Họ sau đó chuyển sang tấn công vào ban đêm, sử dụng UAV và tên lửa bay thấp, gần sát mặt biển nhằm giúp chúng khó lộ diện hơn. Houthi thường xuyên tiến hành đòn hiệp đồng, kết hợp nhiều vũ khí với đường bay khác nhau để gây khó khăn cho đối phương.

Các lãnh đạo Lầu Năm Góc hồi tháng 1 tin rằng tên lửa Houthi đủ sức đánh trúng tàu chiến Mỹ và "chỉ còn là vấn đề thời gian" trước khi kịch bản này thành hiện thực.

Quân đội Mỹ ngày 15/3 phát động chiến dịch không kích quy mô lớn mang tên "Rough Rider" nhằm vào các vị trí của Houthi, đánh dấu lần đầu tiến hành hoạt động này trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump. CENTCOM cuối tháng 4 tuyên bố đã tập kích hơn 1.000 mục tiêu ở Yemen, hạ nhiều thành viên và thủ lĩnh của Houthi, khiến năng lực quân sự của đối phương sụt giảm.

Dù vậy, truyền thông Mỹ nói rằng những thủ lĩnh bị hạ sát chỉ là thành viên cấp trung của Houthi, không phải lãnh đạo cấp cao. Bất chấp các đợt không kích, lực lượng Houthi đã phóng hơn 120 tên lửa và UAV các loại nhằm vào lực lượng Mỹ trong 6 tuần sau khi chiến dịch Rough Rider bắt đầu.

Vị trí Yemen, Biển Đỏ và các vùng biển lân cận. Đồ họa: Wikimedia

Ngoài đe dọa tàu chiến, lực lượng Houthi còn bắn hạ khoảng 22 UAV vũ trang MQ-9 Reaper của Mỹ trong chiến dịch Biển Đỏ. Một số tiêm kích F-16 và chiến đấu cơ tàng hình F-35 Mỹ cũng suýt bị tên lửa phòng không Houthi bắn trúng. "Các tên lửa bay gần đến nỗi chiếc F-35 phải thực hiện động tác cơ động để né tránh", một quan chức Mỹ giấu tên tiết lộ.

Một tuần trước khi lệnh ngừng bắn được công bố, một sĩ quan nắm rõ về Houthi đã bày tỏ ngạc nhiên trước quyết tâm và khả năng thích nghi của lực lượng này. "Tên lửa của họ ngày càng tiên tiến hơn, điều đó thật điên rồ. Hải quân Mỹ vẫn giữ vững thành tích đánh chặn hoàn hảo. Tôi mong điều này sẽ kéo dài, nhưng là trong bao lâu?", ông nói.

Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi đầu tháng 5 bất ngờ tuyên bố đạt được thỏa thuận ngừng bắn với Houthi. Theo đó, Washington sẽ ngừng oanh tạc Houthi và nhóm vũ trang sẽ ngừng tập kích tàu chiến Mỹ ở Biển Đỏ. Dù vậy, không có điều khoản nào ràng buộc Houthi chấm dứt chiến dịch tập kích lãnh thổ Israel và tàu hàng có liên hệ với nước này trên Biển Đỏ.

Tên lửa đạn đạo Houthi ngày 4/5 xuyên thủng lưới phòng không đa tầng hiện đại của Israel, đánh vào khuôn viên sân bay quốc tế Ben Gurion ở ngoại ô thành phố Tel Aviv và khiến nhiều người bị thương.

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)