Cơ cấu dân số vàng là thời kỳ tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) cao hơn tỷ lệ dân số phụ thuộc (dưới 15 tuổi và trên 64 tuổi), thường xảy ra khi tỷ lệ sinh giảm và tuổi thọ trung bình tăng. Tỷ trọng dân số 15-64 tuổi hiện nay của TP HCM chiếm hơn 74,2%, trong khi dân số dưới 15 tuổi và từ 65 tuổi trở lên chiếm lần lượt 18,2% và 7,6%.

"Thời kỳ dân số vàng mang lại nhiều cơ hội và thách thức, giúp phát triển kinh tế, gia tăng sự đóng góp của lao động trong quá trình phát triển, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt mức cao", Giám đốc Sở Y tế TP HCM Tăng Chí Thượng nói khi nhìn lại hành trình 50 năm thực hiện công tác dân số tại thành phố, kể từ năm 1975.

Theo lãnh đạo ngành y tế, điều lo ngại hiện nay là thực trạng mức sinh thấp, với tổng tỷ suất sinh năm 2024 là 1,39 con/phụ nữ. TP HCM cần các giải pháp khuyến sinh hiệu quả để làm chậm lại quá trình già hóa dân số nhằm kéo dài thời kỳ cơ cấu dân số vàng.

Thành phố đang có dân số hơn 9,5 triệu người, gấp hơn 2,7 lần so với 50 năm trước. Với sự năng động về kinh tế và các cơ hội việc làm, quy mô dân số được bổ sung rất lớn bởi nguồn lao động nhập cư từ các tỉnh thành khác. Giai đoạn 1975-2000, dân số gia tăng nhanh chóng, phải "đi từng ngõ, gõ cửa từng nhà" để tuyên truyền, vận động sinh đẻ có kế hoạch.

Công nhân lao động tại TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Một trong những thành công của công tác dân số TP HCM là việc kiểm soát hiệu quả tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, thường duy trì ở mức hợp lý từ 106 đến 107 trẻ trai/100 trẻ gái. Tuổi thọ trung bình tăng từ 66 tuổi năm 1979 lên 76,6 tuổi trong năm 2024, cao hơn trung bình của cả nước (74,7 tuổi).

Từ năm 2008, các hoạt động can thiệp nâng cao chất lượng dân số giai đoạn đầu đời được triển khai, với các hoạt động tư vấn khám sức khỏe trước khi kết hôn và sàng lọc trước sinh - sàng lọc sơ sinh, góp phần nâng cao chất lượng dân số. Các hoạt động chăm sóc sức khỏe người cao tuổi được chú trọng và tăng cường, đi đầu cả nước khám sức khỏe miễn phí hàng năm cho người cao tuổi để xác định mô hình bệnh tật, từ năm 2024.

Một trong những thách thức lớn của dân số thành phố là những năm gần đây, tỷ suất sinh luôn ở mức thấp nhất cả nước. Điều này kéo dài sẽ tác động mạnh đến cơ cấu dân số thành phố trong tương lai, tỷ lệ người trẻ và người trong độ tuổi lao động ngày càng giảm, trong khi tỷ lệ người cao tuổi ngày càng tăng, càng làm gia tăng tốc độ già hóa dân số. Thành phố đang nỗ lực thực hiện các chính sách về an sinh xã hội, hỗ trợ về giáo dục, y tế, đời sống, nhà cửa, thuế thu nhập cá nhân, vui chơi giải trí... để các cặp vợ chồng trẻ có thể yên tâm sinh con và sinh đủ hai con.

Theo ông Thượng, ngành y tế sẽ tham mưu UBND triển khai kế hoạch thực hiện chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 nhằm nỗ lực giải quyết tình trạng mức sinh thấp, kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số, phân bố dân số hợp lý, nâng cao chất lượng dân số. Bên cạnh đó, điều quan trọng là đảm bảo mọi người dân được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn diện, chất lượng, sống trong môi trường an toàn, phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần. Nâng cao sức khỏe của phụ nữ mang thai, bào thai, trẻ sơ sinh, trẻ em, người lao động và người cao tuổi.

Lê Phương