Nghiên cứu do nhóm tác giả Diane Carmeliza N. Cuaresma, Hiromu Ito, Hiroaki Arima, Jin Yoshimura, Satoru Morita và Takuya Okabe thực hiện, được công bố trên tạp chí PLOS One hồi cuối tháng 4.

Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng, mức sinh thay thế cần thiết để đảm bảo sự tồn tại dài hạn của nhân loại là 2,7 con trên mỗi phụ nữ. Mức sinh thay thế là số con trung bình mỗi phụ nữ cần sinh ra để duy trì ổn định quy mô dân số, không tăng cũng không giảm, trong điều kiện tỷ lệ tử vong và di cư không đổi.

Kết luận này được đưa ra sau khi các nhà khoa học sử dụng mô hình toán học để giả lập sự biến động dân số qua nhiều thế hệ. Họ nhận thấy rằng tỷ lệ 2,1 con trên mỗi phụ nữ không đủ để bù đắp cho những biến động ngẫu nhiên về số lượng trẻ được sinh ra, đặc biệt là trong những cộng đồng dân cư có quy mô nhỏ.

"Tỷ lệ sinh tối thiểu 2,7 con trên mỗi phụ nữ là cần thiết để tránh nguy cơ tuyệt chủng", nhóm nghiên cứu nhấn mạnh. Trong khi đó, hai phần ba dân số thế giới hiện sống ở những khu vực có tổng tỷ suất sinh thấp hơn mức thay thế.

Nghiên cứu cũng ghi nhận, mặc dù tỉ lệ sinh thấp không ngay lập tức dẫn đến tuyệt chủng do quy mô dân số lớn, nhưng về dài hạn, phần lớn các dòng họ gia đình sẽ dần biến mất. Chỉ một số ít trường hợp ngoại lệ đủ khả năng tồn tại qua nhiều thế hệ.

Mỗi phụ nữ cần sinh 2,7 con để đảm bảo dân số duy trì ở mức ổn định. Ảnh: Pexel

Bên cạnh đó, công trình cảnh báo về nguy cơ tuyệt chủng của các ngôn ngữ. Trong hơn 6.700 ngôn ngữ trên thế giới, ít nhất 40% đang đối diện nguy cơ biến mất trong 100 năm tới. Khi một ngôn ngữ tuyệt chủng, các yếu tố văn hóa đồng hành như nghệ thuật, âm nhạc, truyền miệng cũng dần mai một.

Một yếu tố giảm nguy cơ tuyệt chủng được nhóm tác giả đề cập là tỷ lệ sinh lệch về phía nữ, tức số lượng trẻ em gái sinh ra nhiều hơn. Yếu tố này giúp nhiều dòng họ gia đình duy trì được qua thời gian.

Tuy nhiên, bức tranh dân số toàn cầu hiện đối mặt với hai thách thức song song: tỷ lệ sinh giảm mạnh và tình trạng già hóa nhanh chóng. Theo Liên Hợp Quốc, đến năm 2050, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ chiếm hơn 20% dân số thế giới. Giáo sư Sarah Harper, chuyên gia về nhân khẩu học tại Đại học Oxford, cảnh báo, "nếu các quốc gia không thể duy trì mức sinh tối thiểu cần thiết, lực lượng lao động sẽ thu hẹp lại và hệ thống phúc lợi sẽ gặp áp lực lớn do gánh nặng chi phí y tế và hưu trí".

Thực tế ở nhiều nước phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Italy cho thấy, dù có chính sách khuyến sinh, tỷ suất sinh vẫn ở mức thấp dưới 1,5 con trên mỗi phụ nữ.

Dân số thế giới tăng thêm 71 triệu người trong năm 2024, ước tính đạt 8,09 tỷ người vào ngày đầu năm 2025, theo Cục Điều tra Dân số Mỹ. Tỷ lệ tăng dân số toàn cầu 0,9% trong năm 2024 đã chậm lại so với năm 2023. Trước đó, dân số toàn cầu tăng trung bình 75 triệu người mỗi năm.

Theo Liên Hợp Quốc, tỷ lệ sinh tại nhiều quốc gia giảm do bất ổn kinh tế, bất ổn chính trị, khả năng tiếp cận giáo dục và thị trường lao động của phụ nữ. Hạn chế về nhập cư ở những nơi như châu Âu và tuổi thọ trung bình giảm tạm thời do đại dịch Covid-19 cũng góp phần vào tình trạng này.

Thục Linh (Theo PLOS One)