Lồng ruột là là tình trạng một đoạn ruột chui vào trong lòng của đoạn ruột liền kề, gây tắc nghẽn dòng lưu thông của thức ăn và máu nuôi ruột. Đây là một trong những nguyên nhân gây tắc ruột cấp tính thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, nhất là 3-9 tháng tuổi, xảy ra ở bé trai nhiều hơn.

Bác sĩ CKII Nguyễn Đỗ Trọng, khoa Ngoại Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết lồng ruột khiến thức ăn và dịch tiêu hóa bị ứ trệ, dòng máu nuôi ruột tắc nghẽn. Lúc này, đoạn ruột tắc nhanh chóng giãn ra, phù nề, có thể dẫn đến tắc ruột, nhiễm trùng, xuất huyết trong, hoại tử ruột, thủng ruột, sốc nhiễm khuẩn, tăng nguy cơ viêm phúc mạc, đe dọa tính mạng của trẻ.

Bệnh có biểu hiện dễ gây nhầm lẫn với rối loạn tiêu hóa thông thường, khiến thời gian can thiệp chậm trễ, dẫn đến biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là một số dấu hiệu cảnh báo.

Đau bụng dữ dội từng cơn, khoảng 15-20 phút mỗi cơn, co thắt theo chu kỳ. Bệnh thường khởi phát đột ngột ở trẻ bình thường, đang chơi bỗng dưng quấy khóc dữ dội. Trong cơn đau, trẻ đỏ mặt, vặn mình, co chân lên bụng, sau đó có thể tạm thời dịu lại vài phút rồi lại đau tiếp, lặp lại nhiều lần và ngày càng kéo dài hơn.

Nôn ói là triệu chứng thường gặp, xuất hiện sớm sau các cơn đau. Ban đầu trẻ nôn ra thức ăn, sau đó có thể nôn dịch xanh hoặc vàng.

Đi ngoài ra máu, phân có mùi tanh hôi là một trong những dấu hiệu điển hình giúp phân biệt lồng ruột với các bệnh lý tiêu hóa khác. Triệu chứng này thường xuất hiện sau 6-12 giờ kể từ khi lồng ruột bắt đầu, do phần ruột bị chèn ép làm vỡ mao mạch.

Bụng chướng to, nhấp nhô theo nhịp thở chậm nông hoặc rất nhanh, có thể sờ thấy khối chắc bất thường hình dạng như quả chuối, thường nằm ở vùng bụng trên hoặc bên phải.

Trẻ lừ đừ, bỏ bú, sốt nhẹ, kém linh hoạt khi lồng ruột tiến triển. Dấu hiệu này cho thấy cơ thể đang phản ứng với tình trạng viêm hoặc thiếu máu nuôi ruột.

Da tím tái sau đó chuyển màu xanh tím trong vài giờ, tay chân trẻ chuyển lạnh, mát, tái, có biểu hiện mất nước nghiêm trọng như da khô, môi khô, mắt trũng, thở nhanh, nông, mất ý thức... cảnh báo lồng ruột ở giai đoạn muộn.

Bác sĩ Trọng (giữa) cùng êkíp phẫu thuật cho một bệnh nhi. Ảnh minh họa: Đình Lâm

Bác sĩ Trọng lưu ý không phải tất cả trẻ bị lồng ruột đều có đủ các triệu chứng trên. Khoảng 5-10% trẻ bị lồng ruột không có biểu hiện đau bụng rõ. Một số trẻ không có triệu chứng đi ngoài phân máu hay có khối lồi ở bụng, thậm chí có thể khối lồng sa ra hậu môn.

Hầu hết trường hợp lồng ruột ở trẻ dưới 2 tuổi không rõ lý do. Trẻ lớn ít gặp và có thể nhiều nguyên nhân như túi thừa Meckel, nang ruột đôi, polyp ruột, u thành ruột, cấu tạo ruột bất thường, viêm hạch mạc treo ruột, viêm ruột, dính ruột, suy giảm miễn dịch. Trẻ đang trong giai đoạn tập ăn dặm, chuyển từ bú sữa sang ăn dặm làm thay đổi cơ học trong nhu động ruột. Khi có sự chênh lệch kích thước ở các đoạn ruột trẻ dễ bị lồng ruột hơn. Trẻ có tiền sử bị lồng ruột hoặc gia đình mắc bệnh lồng ruột cũng có nguy cơ cao.

Khi nghi ngờ trẻ bị lồng ruột, bác sĩ khám lâm sàng kết hợp với siêu âm, chụp X-quang bụng nếu cần thiết. Điều trị tùy thuộc vào thời gian phát hiện và tình trạng sức khỏe của trẻ. Nếu được chẩn đoán sớm trong vòng 24 giờ, phần lớn trường hợp có thể được tháo lồng bằng phương pháp bơm hơi hoặc nước qua hậu môn. Nếu phát hiện muộn, ruột bị hoại tử hoặc thủng, bác sĩ phẫu thuật để cắt bỏ đoạn ruột tổn thương và nối lại.

Theo bác sĩ Trọng, hiện chưa có biện pháp phòng ngừa lồng ruột triệt để. Phụ huynh nên trang bị kiến thức về bệnh, chú ý quan sát các biểu hiện của trẻ. Cha mẹ cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu để tăng cường miễn dịch. Theo dõi sát bé trong giai đoạn bắt đầu ăn dặm hoặc sau khi nhiễm virus tiêu hóa. Để tăng cường sức đề kháng và hệ miễn dịch, trẻ nên tiêm phòng đầy đủ các loại vaccine theo khuyến cáo của Bộ Y tế. Nếu bé có dấu hiệu bất thường như quấy khóc, nôn ói nhiều, đi ngoài phân máu, bụng chướng..., phụ huynh cần đưa con đi khám ngay.

Trịnh Mai