Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) do Bộ Tài chính trình Quốc hội vừa qua đề xuất đánh thuế nước giải khát chứa trên 5 gram đường trong 100 ml, bắt đầu từ năm 2027. Thuế suất năm đầu là 8%, tăng lên 10% từ năm 2028.

Theo TS Nguyễn Thùy Duyên, Viện Chiến lược và Chính sách Y tế, chính sách này tạo ra nhiều lợi ích đối với sức khỏe cộng đồng và ngân sách. Thứ nhất, đánh thuế khiến lượng tiêu thụ đồ uống có đường giảm. Ở Việt Nam, mức thuế 10% trên giá xuất xưởng làm giá bán tăng khoảng 5%, từ đó lượng tiêu thụ bình quân giảm khoảng 2,6 lít/người/năm.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy chính sách thuế giúp giảm tiêu thụ đáng kể. Tại Thái Lan, sau hai năm áp thuế theo hàm lượng đường (14%), mức tiêu thụ bình quân/ngày giảm 2,8%. Đồ uống có ga giảm mạnh nhất, tới 17,7% mỗi ngày.

Tiếp theo, thuế tác động tích cực lên sức khỏe cộng đồng thông qua việc giảm tỷ lệ thừa cân, béo phì. Giá tăng càng nhiều, tỷ lệ thừa cân, béo phì càng giảm mạnh, rõ nhất ở nhóm béo phì độ I tại thành thị và nhóm thừa cân ở nông thôn. Mô hình dự báo cho thấy thuế 10% có thể làm giảm tỷ lệ thừa cân 0,3% và béo phì 0,4%.

Về kinh tế, chính sách thuế không chỉ mang lại lợi ích sức khỏe lâu dài mà còn giúp tiết kiệm ngân sách. Thừa cân và béo phì là nguyên nhân của nhiều bệnh mạn tính, chi phí điều trị lớn như rối loạn chuyển hóa, tim mạch, ung thư, bệnh thận. Một số nước ghi nhận cải thiện sức khỏe răng miệng và các chỉ số sức khỏe trẻ em liên quan đến béo phì nhờ chính sách này.

Tại Việt Nam, nếu giá bán lẻ nước ngọt tăng 20% như khuyến nghị của WHO, có thể phòng tránh khoảng 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm gần 800 tỷ đồng chi phí y tế. Ngoài ra, thu thuế còn bổ sung đáng kể vào ngân sách. Theo đề xuất tăng thuế 10%, ngân sách có thể tăng thêm khoảng 5.300 tỷ đồng.

Đồ uống có đường gây thừa cân béo phì và các bệnh về rối loạn chuyển hóa. Ảnh: Pexels

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, cũng khuyến nghị áp thuế đối với đồ uống có đường ngay bây giờ nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Thực tế, tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã tăng nhanh trong 15 năm qua. Năm 2023, người dân Việt Nam uống đồ uống có đường gấp 4 lần so với năm 2009. Với mức trung bình mỗi người ở Việt Nam uống gần 70 lít đồ uống có đường trong năm, tương đương 1,3 lít mỗi tuần.

WHO khuyến nghị áp thuế đối với đồ uống có đường nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Biện pháp này phát huy hiệu quả đặc biệt trong việc giúp thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi giá cả.

Giải trình trước Quốc hội dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), hôm 9/5, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cũng cho rằng phải đánh thuế mặt hàng này sớm hơn, không thể để thế hệ con em tới khi bị béo phì, nhiễm bệnh mới có biện pháp ngăn ngừa. Hiện nay đã có ít nhất 108 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, 6 nước trong khu vực Đông Nam Á cũng đã áp thuế với mặt hàng này (bao gồm: Thái Lan, Malaysia, Philippines, Brunei, Campuchia và Lào).

Quốc hội sẽ biểu quyết, thông qua dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) ngày 13/6.

Lê Nga