Ngày 12/7, Chính phủ ban hành Chỉ thị 20, giao Hà Nội triển khai lộ trình cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong khu vực Vành đai 1 từ giữa năm 2026, tiến tới mở rộng vùng phát thải thấp toàn thành phố vào năm 2030. Trước thông tin này, các hãng thuộc Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) cho biết đồng thuận với chủ trương giảm phát thải của nhà nước, nhưng cho rằng thời điểm cấm xe máy xăng cần được tính toán lại.

Trong văn bản kiến nghị gửi đến Chính phủ và các Bộ, VAMM đánh giá nếu cấm xe máy xăng ngay trong 2026 tại một số khu vực Hà Nội có thể tạo ra những thách thức, khó khăn cho nhiều bên liên quan. Trong đó, người dân thu nhập thấp chịu tác động lớn nhất, vì gánh nặng chi phí mua phương tiện mới. Đối với doanh nghiệp, thời gian áp dụng lệnh cấm xe máy xăng sau một năm kể từ ngày công bố Chỉ thị tạo áp lực lên hệ thống sản xuất, chuỗi cung ứng.

Các hãng thuộc VAMM như Honda, Yamaha, Suzuki, Piaggio, SYM cho rằng, khi lệnh cấm xe máy xăng được đưa ra, doanh nghiệp phải đầu tư lớn để tái cấu trúc dây chuyền, đổi mới công nghệ và phát triển sản phẩm. Khi chưa có thời gian chuẩn bị và hỗ trợ tài chính kịp thời, việc này có thể dẫn đến gián đoạn sản xuất, thua lỗ.

Người dân sử dụng xe máy xăng trên đường phố Hà Nội, tháng 6/2025. Ảnh: Giang Huy

Hiện nay, 5 hãng xe trên sở hữu khoảng 2.000 đại lý phân phối, 200 nhà cung ứng linh kiện, phụ tùng, chủ yếu phục vụ sản xuất động cơ đốt trong. Nếu không kịp thích ứng với quá trình chuyển đổi sang xe điện, chuỗi sản xuất, cung ứng có thể bị ảnh hưởng tiêu cực, ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn nhân công.

Một lo ngại khác của các hãng xe máy truyền thống là hạ tầng trạm sạc công cộng chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Bên cạnh đó là hệ thống truyền tải điện chưa được thiết kế để tối ưu cho việc sạc đồng loạt, đặc biệt ở các khu đông dân cư hay vào giờ cao điểm. An toàn cháy nổ khi sạc xe điện vẫn còn là mối lo ở các khu chung cư lâu năm lẫn người dân ở đó.

Hiện nay, chỉ có VinFast là hãng đầu tư mạnh nhất vào hệ thống trạm sạc công cộng, trải đều khắp cả nước, nhưng số lượng cho ôtô là chủ yếu. Những hãng xe máy điện khác hầu hết đều cho khách sạc xe tại nhà hoặc các điểm sạc tư nhân nhỏ lẻ.

Một số cá biệt như Dat Bike xây dựng trạm sạc nhanh nhưng số lượng không đáng kể và mới chỉ có ở TP HCM. Selex Motors tiếp cận thị trường theo hai hướng, một là sạc tại nhà, hai là đổi pin tại các trạm công cộng. Hiện hãng này có khoảng 90 trạm đổi pin, phân bổ ở ba thành phố lớn là Hà Nội, Đà Nẵng, TP HCM.

Các hãng xe thuộc VAMM cho rằng, để quá trình chuyển đổi từ xe máy dùng nhiên liệu hóa thạch sang xe máy điện có hiệu quả và mang tính bền vững, cần một lộ trình triển khai hợp lý. "Thời gian chuẩn bị cho người dân doanh nghiệp hay các cơ quan quản lý cần tối thiểu 2-3 năm", VAMM cho biết. Ngoài ra, một số hãng cũng cho rằng, nên cấm theo lộ trình, có thể xuất phát từ những dòng xe cũ, mức ô nhiễm cao không đạt chuẩn, rồi dần tới xe dịch vụ... và cuối cùng mới là xe cá nhân.

Kế hoạch cấm xe máy xăng từ giữa 2026 trở đi tại một số khu vực của Hà Nội đang tác động lớn đến thị trường xe máy xăng truyền thống. Nhiều chuyên gia cho rằng, người dân đã sở hữu xe xăng hoặc có ý định mua mới sẽ phải tính toán lại cách chi tiêu cho mặt hàng này.

Không chỉ Hà Nội, TP HCM cũng lên kế hoạch chuyển đổi số lượng lớn xe máy xăng chạy dịch vụ sang xe điện. Đi cùng là hạn chế ôtô, xe máy xăng, dầu tại các khu vực như trung tâm TP.HCM, Cần Giờ (cũ), đặc khu Côn Đảo.

Định hướng chuyển đổi xanh của hai thành phố lớn nhất cả nước, tiêu thụ xe máy cũng lớn nhất, khiến thị trường xe máy trước những thay đổi lớn chưa từng có. Như Honda, hãng sở hữu thị phần xe hai bánh lớn nhất Việt Nam, thủ đô là thị trường tiêu thụ nhiều xe nhất, chiếm khoảng 8-9% hàng năm. Doanh số của hãng Nhật năm 2024 là 2.147.025 xe, tức tương đương hơn 190.000 xe.

"Khi cơ quan quản lý đưa ra quyết định, không còn là muốn hay không mà là phải chuyển đổi", giám đốc điều hành một hãng xe máy thương hiệu Việt, đánh giá. "Người dân phải thích nghi với điều này, các hãng xe cũng vậy".

Vị quản lý cũng cho rằng, để hài hòa lợi ích của nhiều bên liên quan, nhà nước cần có lộ trình triển khai phù hợp với thực tiễn. Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng, các giải pháp về hạ tầng trạm sạc, hỗ trợ tài chính cho người dân, quy hoạch giao thông công cộng cũng cần được tính đến.

Hiện Hà Nội đang nghiên cứu cơ chế hỗ trợ thu đổi khoảng 450.000 xe máy sử dụng xăng dầu của người dân sống trong vành đai 1. Chính quyền thủ đô cũng xem xét ban hành chính sách hỗ trợ gần như toàn bộ chi phí liên quan đến việc chuyển đổi như lệ phí trước bạ, phí đăng ký xe điện mới. Bên cạnh đó là bổ sung quy hoạch các khu vực sạc điện cho ôtô, xe máy điện và phương tiện sử dụng năng lượng sạch khác.

Thành Nhạn