Sau sầu riêng - mặt hàng từng mang về vài tỷ USD mỗi năm cho Việt Nam, chuối và chanh dây được kỳ vọng trở thành những trái cây xuất khẩu chủ lực mang về hàng tỷ USD. Kỳ vọng này được nêu tại Diễn đàn "Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: chanh leo, chuối, dứa, dừa", sáng 18/7 tại TP HCM.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Việt Nam có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả với tổng sản lượng khoảng 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, chuối chiếm 161.000 ha, với kim ngạch xuất khẩu đạt gần 380 triệu USD trong năm 2024 - đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu chuối lớn thứ 9 toàn cầu. Chuối Việt đã hiện diện ở nhiều thị trường khó tính như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU, Mỹ và Trung Quốc.

Tuy vậy, thu nhập bình quân từ trồng chuối hiện chỉ khoảng 2.400 USD một ha (62 triệu đồng), thấp hơn nhiều so với tiềm năng. Đặt mục tiêu nâng thu nhập lên 20.000 USD một ha, Unifarm - đơn vị do ông Phạm Quốc Liêm làm Tổng giám đốc, đang triển khai mô hình trồng chuối công nghệ cao.

Ông Liêm cho rằng, thay vì tùy biến chất lượng theo từng thị trường, Unifarm chọn giữ một bộ tiêu chuẩn thống nhất từ giống, canh tác đến thu hoạch và truy xuất nguồn gốc. Ông nói nếu toàn ngành đồng thuận hướng đến sản xuất quy mô lớn, bài bản và áp dụng công nghệ, chuối hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng tỷ USD, thậm chí vượt mốc 4 tỷ USD trong dài hạn.

Xưởng xử lý và đóng gói chuối của Hoàng Anh Gia Lai tại Gia Lai. Ảnh: Thi Hà

Tương tự chuối, chanh dây cũng đang nổi lên như một "ngôi sao mới" trong ngành xuất khẩu nông sản. Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Chủ tịch HĐQT Nafoods - cho biết chỉ sau một thập kỷ, ngành chanh dây từ con số 0 vươn lên đạt doanh thu hàng trăm triệu USD một năm, riêng mảng sản phẩm xay nhuyễn và cô đặc đã đóng góp khoảng 300 triệu USD. "Nếu thị trường Trung Quốc được mở cửa hoàn toàn và ngành được quy hoạch bài bản, chanh dây có thể cán mốc tỷ USD", ông Hùng nhận định.

Chanh dây Việt Nam đang xúc tiến đàm phán để được xuất khẩu chính ngạch sang Mỹ, đồng thời gửi hồ sơ kỹ thuật đến Hàn Quốc và Thái Lan. Tuy nhiên, ngành này vẫn còn nhiều điểm nghẽn: vùng trồng chưa quy hoạch đồng bộ, chất lượng giống chưa ổn định, lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật.

Để tháo gỡ, ông Hùng đề xuất 4 giải pháp trọng tâm: quy hoạch vùng trồng hợp lý, kiểm soát chất lượng giống, siết chặt quản lý thuốc bảo vệ thực vật và tổ chức lại sản xuất để quản trị tốt hơn các cơ sở nhỏ lẻ.

Bên cạnh đó, dứa và dừa cũng được đánh giá là hai mặt hàng tiềm năng lớn. Theo ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, với tốc độ tăng trưởng khoảng 6,3% mỗi năm, thị trường dứa toàn cầu trị giá gần 29 tỷ USD là cơ hội không nhỏ. Hiện nước dứa cô đặc của Doveco đã xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia và được thị trường đánh giá cao.

Để nâng cao năng lực cạnh tranh, ông Nguyên cho rằng cần tháo nút thắt lớn nhất là đất đai, thông qua cơ chế thuê, đấu giá, cổ phần hóa đất công. Đồng thời, ngành này cần đầu tư vào giống, thủy lợi và công nghệ để bứt tốc.

Tuy nhiên, theo Cục Trồng trọt, một số thách thức nội tại đang cản trở sự bứt phá của trái cây Việt. Điển hình là tình trạng vi phạm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, ghi nhãn sai quy cách, quản lý lỏng lẻo sau cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói... dẫn đến việc bị thị trường Trung Quốc cảnh báo hoặc thu hồi mã. Để khắc phục, cơ quan này đề xuất tổ chức lại sản xuất theo hướng hợp tác xã làm nòng cốt, tăng giám sát tại vùng trồng, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ địa phương và doanh nghiệp trong việc tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Theo ông Ngô Quốc Tuấn - Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II, nếu muốn tạo đột phá, ngành trái cây cần dịch chuyển trọng tâm từ tăng sản lượng sang nâng chất lượng, xây dựng thương hiệu và đầu tư công nghệ.

Ông nhấn mạnh vai trò sống còn của việc tuân thủ quy định kiểm dịch, nhất là với thị trường Trung Quốc - nơi đòi hỏi khắt khe cả đầu vào lẫn đầu ra, đặc biệt ở các khâu đóng gói và ghi nhãn. "Doanh nghiệp cũng phải đồng hành chặt với hợp tác xã để duy trì mã số vùng trồng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc - điều kiện tiên quyết để giữ được thị trường lâu dài", ông Tuấn nói.

Thi Hà