Thông tin được nêu trong báo cáo "Đề xuất cho lộ trình và kế hoạch hành động quốc gia về chuyển đổi sang phương tiện giao thông chạy điện tại Việt Nam" do WB thực hiện. Báo cáo nhận định điện hóa giao thông, đặc biệt là vận tải nặng, là yếu tố then chốt để đạt Net Zero như cam kết tại COP26.

Theo WB, tính đến cuối 2023, cả nước có 1,5 triệu xe tải đăng ký, chưa kể các xe cũ nhập khẩu. Gần 30.000 xe buýt đang lưu thông, phần lớn đã cũ. Nhóm xe buýt, xe tải và xe khách liên tỉnh chiếm chưa tới 3% tổng số phương tiện, nhưng phát thải hơn 65% lượng khí nhà kính từ giao thông - gấp đôi xe máy và ôtô con cộng lại.

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội năm 2023. Ảnh: Ngọc Thành

Để giảm phát thải từ nhóm phương tiện vận tải cỡ lớn, WB khuyến nghị Việt Nam cần đồng thời nâng cao tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu, thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện xanh và dịch chuyển nhu cầu vận tải hành khách, hàng hóa đường dài sang các hình thức giao thông phát thải thấp hơn như đường sắt và đường thủy.

Nhiều địa phương đã hành động. Tại Hà Nội, theo kế hoạch 149/KH-UBND, toàn bộ xe buýt chạy nhiên liệu hóa thạch sẽ được thay bằng xe điện hoặc phương tiện sử dụng năng lượng sạch trước 2030. Giai đoạn 2025-2026, thành phố hỗ trợ doanh nghiệp xây hạ tầng sạc, chuyển đổi 20-23% số xe; sau đó tăng dần, ưu tiên nội đô (trong Vành đai 4).

Chuyển đổi xanh nhận được sự đồng tình từ người dân. Bà Lê Thu An (65 tuổi, Hà Nội) đã dùng VinBus đưa đón cháu đi học mỗi ngày. "Xe chạy êm, không mùi xăng dầu, tốt cho sức khỏe và môi trường", bà nói.

Nhiều doanh nghiệp cũng chung tay ủng hộ việc chuyển đổi xanh. Đơn cử, Vietcombank mới đây đã công bố việc đưa vào vận hành các mẫu xe buýt điện VinBus để phục vụ đưa đón cán bộ nhân viên tại Hà Nội. Các tuyến xe xanh mang tên Vietcombank Green Bus sẽ chính thức khai trương từ ngày 12/6/2025.

Vietcombank triển khai xe buýt điện VinBus để đưa đón cán bộ nhân viên. Ảnh: Vietcombank

Hiện Việt Nam có lợi thế nhờ hệ sinh thái xe điện nội địa hình thành. VinFast đã ra mắt nhiều mẫu xe buýt điện. Gần đây hãng giới thiệu xe tải điện cỡ nhỏ VinFast EC Van.

Tuy nhiên, WB nhấn mạnh việc chuyển đổi cần hệ sinh thái đồng bộ gồm chính sách hỗ trợ, ưu đãi thuế, hành lang pháp lý, mạng lưới sạc nhanh và năng lực sản xuất pin trong nước.

Chuyên gia cho rằng chính phủ cần có lộ trình cấm xe động cơ đốt trong ở các đô thị lớn, phát triển năng lượng tái tạo và nâng cấp lưới điện để đáp ứng nhu cầu sạc. Theo WB, để đạt mục tiêu, Việt Nam cần tăng 30% sản lượng điện và 15% công suất lưới so với hiện tại. Giai đoạn 2031-2050, trung bình cần đầu tư 14 tỷ USD mỗi năm cho năng lượng điện - thấp hơn chi phí nhập khẩu xăng dầu (13 tỷ USD trong 10 tháng đầu 2023).

Nếu thực hiện đầy đủ khuyến nghị, Việt Nam có thể giảm 226 triệu tấn CO2e từ giao thông đường bộ vào năm 2050, tương đương 60% chỉ tiêu giảm phát thải toàn quốc. Riêng mục tiêu năm 2030 là giảm 5,3 triệu tấn CO2e, chiếm 8% chỉ tiêu ngành năng lượng.

"Việt Nam đang ở ngã ba đường: hoặc tăng tốc chuyển đổi, hoặc bỏ lỡ cơ hội phát triển xanh", WB cảnh báo.

Minh Ngọc