Ngày 4/4, Bộ Tài chính Trung Quốc thông báo áp thuế nhập khẩu 34% để trả đũa việc Mỹ công bố chính sách thuế đối ứng mới với toàn bộ đối tác thương mại. Bên cạnh đó, Bộ Thương mại nước này cũng đưa thêm 16 doanh nghiệp Mỹ vào danh sách hạn chế xuất khẩu và kiểm soát xuất khẩu 7 loại đất hiếm trên toàn cầu.

Đất hiếm là vật liệu quan trọng được sử dụng trong hầu hết sản phẩm, từ xe hơi, sản phẩm bán dẫn đến thiết bị quân sự. Đất hiếm quan trọng đến mức hồi tháng 5/2024, Liên minh châu Âu (EU) thông qua tham vọng 2030 sẽ nội địa hóa được việc sản xuất vật liệu này. Nhu cầu đất hiếm của EU được dự báo tăng gấp 6 lần trong thập kỷ này và 7 lần đến năm 2050.

Nguồn tin của Reuters cho biết việc xuất khẩu đã ngừng lại từ ngày 4/4, làm dấy lên rủi ro thiếu hụt nguồn cung đất hiếm ngoài Trung Quốc. Theo quy định, các doanh nghiệp Trung Quốc phải nộp đơn xin phép xuất khẩu lên Bộ Thương mại. Quy trình này có thể kéo dài 6-7 tuần, thậm chí vài tháng. New York Times cho biết giới chức Bắc Kinh thậm chí chưa thiết lập quy trình cấp phép.

Tháng trước, Reuters đưa tin Trung Quốc chưa xuất khẩu thêm antimony sang Liên minh châu Âu (EU) kể từ khi đưa kim loại này vào danh sách hạn chế bán ra nước ngoài hồi tháng 9/2024.

Công nhân vận chuyển đất có chứa đất hiếm để xuất khẩu tại Giang Tô (Trung Quốc). Ảnh: Reuters

"Khách hàng của tôi hỏi khi nào hàng có thể rời Trung Quốc, chúng tôi chỉ ước tính cho họ là 60 ngày. Nhưng thời gian thực có thể lâu hơn thế", một nhà buôn đất hiếm Trung Quốc cho biết trên Reuters.

Nếu việc dừng xuất khẩu kéo dài hơn 2 tháng, kho dự trữ của các khách mua ngoài Trung Quốc có thể cạn kiệt. Nước này hiện sản xuất 90% nguồn cung đất hiếm toàn cầu. Trên lý thuyết, doanh nghiệp có thể tìm nguồn cung khác, nhưng việc này sẽ mất thời gian.

Một số nhà cung cấp đất hiếm tại Trung Quốc đã phải áp dụng tình trạng bất khả kháng trong các hợp đồng với người mua nước ngoài, nguồn tin của Reuters cho biết. Hàng hóa vẫn chờ tại cảng do thủ tục hải quan chưa hoàn tất. Hiện chưa rõ có bao nhiêu lô hàng chịu ảnh hưởng từ chính sách siết xuất khẩu này.

Michael Silver - Chủ tịch kiêm CEO công ty hóa chất American Elements (Los Angeles) được đối tác thông báo mất 45 ngày để được cấp giấy phép xuất khẩu đất hiếm. Doanh nghiệp này đã tăng dự trữ loại khoáng sản này từ mùa đông năm ngoái, nhằm đề phòng căng thẳng thương mại Mỹ - Trung Quốc. Lượng dự trữ của họ vẫn đủ đáp ứng các đơn hàng hiện tại trong khi chờ giấy phép.

Tuy nhiên, nhiều công ty Mỹ không trữ đất hiếm do chúng quá đắt đỏ. Dysprosium oxide - một trong các loại đất hiếm bị kiểm soát xuất khẩu - hiện có giá 204 USD một kg tại Thượng Hải. Giá này ngoài Trung Quốc còn cao hơn rất nhiều.

Thực tế, Bắc Kinh đã siết kiểm soát đất hiếm nhiều năm qua. Tháng 6/2024, chính phủ nước này công bố hàng loạt quy định mới nhằm bảo vệ nguồn cung đất hiếm, với lý do an ninh quốc gia. Theo đó, nước này lập một hệ thống theo dõi thông tin đất hiếm. Các doanh nghiệp khai thác, nung chảy, phân tách và xuất khẩu loại vật liệu này cũng phải có quy trình tương tự, ghi nhận "trung thực" về các bước và nhập thông tin vào hệ thống quốc gia. Mỏ đất hiếm nặng có dự trữ lớn nhất thế giới hiện nằm tại Giang Tây (Trung Quốc).

Hà Thu (theo Reuters, NYT)