Những địa phương này từng áp dụng lệnh cấm hoặc hạn chế phương tiện xăng dầu, bước đầu, giảm lượng bụi mịn đáng kể.

Oslo (Na Uy)

Từ năm 2017 đến 2019, Oslo (Na Uy) bắt đầu loại bỏ xe cá nhân chạy xăng, dầu khỏi khu vực trung tâm, đồng thời thành phố đầu tư mạnh vào hệ thống giao thông công cộng, xe buýt điện và làn xe đạp. Một nghiên cứu công bố tại Hội thảo Quốc tế về Phát triển bền vững và Quy hoạch (WIT Press, 2017) cho biết đến 2020, thành phố đã giảm được khoảng 600.000 tấn khí CO2 từ các hoạt động giao thông, tương đương mức giảm 50%. Lượng xe cá nhân vào trung tâm thành phố giảm 20% vào năm 2020 và chính quyền kỳ vọng đạt mức giảm 30% vào năm 2030 so với mốc 2015.

Xe điện trên đường phố Na Uy. Ảnh: Teknisk Ukeblad

London (Anh)

Từ năm 2019, London (Anh) triển khai vùng phát thải cực thấp (ULEZ) và mở rộng đáng kể trong các năm sau đó. Theo báo cáo của Transport for London và dữ liệu phân tích đăng trên The Times tháng 3/2024, sau một năm mở rộng ULEZ, nồng độ NO2 trung bình trong thành phố giảm 27%, riêng tại vùng trung tâm giảm đến 54% so với kịch bản không triển khai.

Bụi mịn PM2.5 cũng giảm 31% nhờ việc giảm lượng xe không đạt chuẩn khí thải. Một nghiên cứu khác do Đại học Bath thực hiện vào năm 2023 cho thấy chính sách này còn giúp giảm 18,5% số ngày nghỉ ốm và 10,2% tỷ lệ mắc bệnh hô hấp, đồng thời tiết kiệm hơn 37 triệu bảng mỗi năm cho hệ thống y tế và doanh nghiệp.

Nam Kinh (Trung Quốc)

Năm 2020, "Quy định quản lý xe hai bánh điện thành phố Nam Ninh" được ban hành, quy định chi tiết toàn bộ các khâu từ sản xuất, mua bán, đăng ký đến di chuyển, đỗ xe, trạm sạc để chuẩn hóa trong quản lý phương tiện.

Một nghiên cứu đánh giá tác động của LP – lockdown period cho thấy mức PM2,5 và PM10 từ giao thông giảm khoảng 18–24%, với sự cải thiện rõ rệt tại khu vực Giang Ninh (một quận thuộc Nam Kinh), nơi có nhiều trục giao thông lớn và sân bay. Nồng độ NO2 giảm từ khoảng 18-30 µg/m³ xuống còn 15-22 µg/m³, tương đương giảm 20–40%.

Theo ITDP, thành công của Nam Ninh trong việc quản lý xe hai bánh điện là mô hình có giá trị tham khảo cao cho nhiều thành phố khác. Trong đó, địa phương đã bắt đầu từ việc ưu tiên quản trị và đặt quyền lưu thông của người đi xe hai bánh điện trên các phương tiện khác trong thiết kế chính sách.

Jakarta (Indonesia)

Không đứng ngoài cuộc, Indonesia cũng đặt mục tiêu chuyển đổi phương tiện. Bộ trưởng Năng lượng Arifin Tasrif cho biết nước này sẽ chỉ cho phép bán xe máy điện từ năm 2040 và ôtô điện từ năm 2050. Chính phủ kỳ vọng việc chuyển đổi sẽ giúp cắt giảm khoảng 2,7 triệu tấn CO2 từ ôtô và 1,1 triệu tấn từ xe máy, đi cùng với các gói hỗ trợ tài chính và ưu đãi mua xe xanh. Song song đó, Indonesia cũng cam kết đóng cửa toàn bộ nhà máy nhiệt điện than trước năm 2056 nhằm tiến tới trung hòa carbon.

Cảnh sát, quân đội ở thị trấn Agats dùng xe máy điện. Ảnh: Infopublik

Nhiều chuyên gia cho rằng mô hình của các thành phố như Oslo (Na Uy), London (Anh), Nam Kinh (Trung Quốc), Jakarta (Indonesia) có thể là hình mẫu để Hà Nội tham khảo, xây dựng kế hoạch cấm xe máy.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường, cho rằng việc ban hành các quy định về khí thải với phương tiện giao thông là bước đi thể hiện rõ cam kết kiểm soát ô nhiễm không khí. Ông cũng đề xuất Việt Nam nghiên cứu áp dụng mô hình tín chỉ phát thải cho phép doanh nghiệp và người dân giao dịch tín chỉ dựa trên hiệu suất năng lượng và mức độ phát thải của từng dòng xe nhằm tạo động lực thị trường, thúc đẩy đầu tư vào xe không phát thải và hạ tầng xanh. Mỗi quốc gia sẽ có cách tiếp cận khác nhau, nhưng đều đang chuyển từ mô hình điều tiết hành chính sang hướng khuyến khích thị trường, minh bạch và linh hoạt hơn.

Giao thông là nguồn chính gây ô nhiễm không khí ở Hà Nội. Ảnh: Ngọc Thành

Các chuyên gia đô thị cho rằng "chỉ ra lệnh cấm thôi là chưa đủ". Hà Nội cần đảm bảo người dân có lựa chọn thay thế thực sự bằng hệ thống vận tải công cộng kết nối tốt, chi phí hợp lý. Ngoài ra, thành phố nên trợ giá xe điện, thu mua xe máy cũ và ưu tiên không gian cho người đi bộ, xe đạp và phương tiện sạch.

Ngày 12/7, Thủ tướng ban hành Chỉ thị 20 về một số nhiệm vụ cấp bách nhằm ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Thủ đô được yêu cầu triển khai lộ trình cấm xe máy, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong khu vực Vành đai 1 từ ngày 1/7/2026. Chính sách này được kỳ vọng sẽ giúp cải thiện chất lượng không khí thủ đô - nơi hiện có hơn 9,2 triệu phương tiện, trong đó khoảng 6,9 triệu xe máy.

Mục tiêu đến năm 2028, ôtô cá nhân chạy xăng dầu tại Hà Nội cũng bị hạn chế trong Vành đai 2, đến 2030 sẽ áp dụng với toàn bộ phương tiện cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong phạm vi Vành đai 3.

Thái Anh - Minh Ngọc