Đầu tháng 4, người phụ nữ 60 tuổi ở Hà Nội đi khám vì thấy những cơn đau nhức xương khớp không thuyên giảm dù ngày nào cũng uống 5-6 loại thực phẩm chức năng.

Cầm kết quả chẩn đoán thoái hóa khớp, loãng xương và thoát vị đĩa đệm, bà Thúy bàng hoàng. Bác sĩ cho biết, một trong các sản phẩm bà Thúy đang dùng có thành phần corticoid, một loại thuốc kháng viêm giảm đau mạnh nhưng có tác dụng phụ gây loãng xương, suy tuyến thượng thận.

Về nhà, bà nhờ con kiểm tra, phát hiện thêm nhiều sản phẩm đang dùng trong danh mục hàng giả vừa bị cơ quan chức năng thu hồi. "Tôi cứ nghĩ thuốc đắt tiền là tốt, ai ngờ toàn mua phải hàng giả", bà nói.

Một tháng sau, bà tiếp tục phát hiện loại sữa được quảng cáo có tác dụng "chống loãng xương " là sản phẩm nằm trong đường dây sản xuất sữa giả quy mô lớn. "Đến lúc này tôi nghi ngờ tất cả những thứ mình mua 5 năm qua đều là giả", người phụ nữ 60 tuổi nói.

Một số lọ thực phẩm chức năng, thuốc bà Hồng Thúy đang sử dụng, nhiều sản phẩm trong đó nằm trong danh sách hàng giả. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Đưa con về ông bà ngoại ở Nghệ An nghỉ hè, chị Thanh Trúc, 29 tuổi, ở quận Bình Tân, TP HCM, nhận ra quê nhà "đang bị bủa vây bởi hàng giả". Tuýp kem đánh răng gia đình đang dùng trong tình trạng vón cục, vị lờ lợ. Chai sữa tắm, dầu gội đầu mang thương hiệu nổi tiếng khi dùng không tạo bọt, gây mẩn ngứa. Gói mì chính hạt không đều, màu trắng đục.

Kiểm tra kỹ, Trúc nhận ra chai nước mắm có nhãn giống thương hiệu Nam Ngư thực ra là "Năm Ngư", dầu gội "Clean" thay vì "Clear" - những thay đổi mà người ở quê khó nhận ra.

"Những sản phẩm đó có thể không gây hại ngay nhưng về lâu về dài tôi không dám nghĩ đến hậu quả", Trúc cho biết.

Nhiều người dân hiện có tâm lý hoang mang giống như Thanh Trúc hay bà Hồng Thúy, đặc biệt trong thời gian qua, các đường dây sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái quy mô lớn liên tiếp bị phát hiện.

Tính từ tháng 4 đến nay, cơ quan chức năng đã triệt phá hàng loạt vụ án lớn như đường dây sản xuất 10 tấn thuốc giả ở Thanh Hóa; kho hàng điện tử giả 22 tỷ đồng ở Hà Nội; đường dây sản xuất 573 nhãn hiệu sữa bột giả doanh thu gần 500 tỷ đồng. Gần đây, ngày 7/6, đường dây làm giả dầu nhớt Castrol, Motul, Honda bị triệt phá tại TP HCM. Hai ngày sau, một doanh nghiệp ở Phú Yên bị cáo buộc tung ra thị trường 17 tấn cà phê giả.

Riêng quý 1/2025, lực lượng quản lý thị trường kiểm tra 6.192 vụ, phát hiện, xử lý hơn 5.600 vụ vi phạm kinh doanh hàng giả, hàng lậu, hàng kém chất lượng.

Ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam, nhận định nền tảng số đang là mảnh đất màu mỡ cho hàng giả. "Thủ đoạn của các đối tượng ngày càng tinh vi, chúng lợi dụng kẽ hở trong quản lý thương mại điện tử, đặc biệt qua livestream bán hàng trên mạng xã hội", ông Trung nói. Các kênh này dễ tạo lập, khó kiểm soát và dễ dàng xóa dấu vết sau khi giao dịch.

Mặt khác, lợi nhuận khổng lồ là động lực chính. Ông Nguyễn Trường Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Quảng cáo Việt Nam, cho biết lợi nhuận từ các phiên livestream bán hàng thật, giả đan xen có thể lên đến hàng tỷ đồng trong khi mức phạt chỉ 20-80 triệu đồng, không đủ sức răn đe.

Một khảo sát năm 2021 của Tổng cục Quản lý thị trường cho thấy, có đến 80% người tiêu dùng dù biết vẫn mua hàng giả vì giá rẻ hoặc tâm lý sính hàng hiệu.

Một khách hàng cẩn thận kiểm tra thông tin trên bao bì sản phẩm trước khi mua tại một siêu thị ở quận Thanh Xuân, Hà Nội, tối 9/6. Ảnh: Nga Thanh

Cùng vì tâm lý sính hàng hiệu và mua hàng online mà hồi tháng 4, anh Hải Long, 45 tuổi, ở Hải Phòng, phải nhập viện cấp cứu vì lên cơn động kinh. Cơn co giật ập đến sau khi anh uống viên thứ năm của hộp thuốc chống đột quỵ "xách tay từ Hàn Quốc" giá một triệu đồng 10 viên. Chỉ khi nhập viện, anh mới ngừng sử dụng theo yêu cầu của bác sĩ. Đúng một tháng sau, sản phẩm đó công bố là hàng giả khiến cả gia đình bàng hoàng.

Sau sự cố của chồng, chị Minh Hà, vợ anh Long, từ chối mọi lời giới thiệu thuốc ngoại, thực phẩm chức năng. Trong ăn uống hàng ngày, chị quay về dùng mỡ lợn tự rán, đặt mua gạo, nước mắm từ quê và cải tạo sân thượng trồng rau. Thời gian đi siêu thị của chị kéo dài gấp 3-4 lần, do phải đọc kỹ thành phần, quét mã vạch từng sản phẩm.

"Sống giữa ma trận thật giả, từ mớ rau, chai nước mắm đến viên thuốc đều không thể phân biệt được. Giờ bản thân phải tự cứu lấy gia đình mình", chị Hà nói.

Từ khi phát hiện đang dùng toàn hàng giả, bà Hồng Thúy vứt bỏ hết số thực phẩm chức năng, sữa đang dùng, cắn răng chịu đựng những cơn đau nhức hàng ngày. Khi cơn đau vượt ngưỡng, bà xin nhập viện, uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ.

Trong khi đó, con gái bà, chị Đỗ Quyên, chọn cách đối mặt. Cô gái 25 tuổi dành thời gian tìm hiểu kỹ thông tin, tra cứu mã QR, xem các video hướng dẫn phân biệt thật - giả của các đơn vị sản xuất trước khi mua hàng và hướng dẫn lại cho người thân.

Nhu cầu tự bảo vệ này tạo ra xu hướng mới trên mạng xã hội. Các bài viết, video hướng dẫn cách phân biệt hàng thật - giả qua mã QR, bao bì hay kết cấu sản phẩm từ nhà sản xuất thu hút hàng chục nghìn lượt tương tác. Đơn cử, bài viết hướng dẫn phân biệt muối chấm thật - giả thu hút gần 100.000 lượt yêu thích cùng hàng nghìn bình luận, giúp nhiều người nhận ra đang dùng sản phẩm nhái.

Trước thực trạng trên, các chuyên gia khuyến cáo người tiêu dùng cần chủ động hơn. PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Đại học Bách Khoa Hà Nội, khuyên người dân nên ưu tiên mua hàng tại các cửa hàng chính hãng, siêu thị, nhà thuốc lớn và uy tín.

"Hãy cảnh giác với sản phẩm giá rẻ bất thường và đừng vội tin vào các mẹo phân biệt thật giả thiếu cơ sở khoa học lan truyền trên mạng", ông Thịnh nói.

Còn ông Vũ Văn Trung kêu gọi người dân khi phát hiện sản phẩm nghi là giả, cần ngưng sử dụng và báo ngay cho cơ quan chức năng qua đường dây nóng hoặc ứng dụng của Tổng cục Quản lý thị trường.

"Hành động của mỗi cá nhân không chỉ bảo vệ chính mình mà còn góp phần bảo vệ cả cộng đồng", ông Trung nhấn mạnh.

Nga Thanh - Quỳnh Nguyễn