Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ năm 2024 quy định xe kinh doanh vận tải từ 8 chỗ trở lên (không kể chỗ của lái xe) phải lắp thiết bị giám sát hành trình và camera ghi hình ảnh của người lái xe; xe kinh doanh dưới 8 chỗ phải có thiết bị giám sát hành trình.

Tại dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 10 Luật liên quan, Bộ Công an mới đây đề xuất mở rộng ôtô kinh doanh vận tải phải lắp thiết bị giám sát hành trình và ghi nhận hình ảnh người lái xe. Như vậy các xe taxi, xe hợp đồng dưới 8 chỗ đều phải lắp camera ghi nhận hình ảnh người lái.

Lý giải cho đề xuất này, tại dự thảo tờ trình, Bộ Công an cho biết quy định ôtô kinh doanh vận tải phải lắp thiết bị giám sát hành trình và thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe nhằm bảo đảm cho phương tiện kinh doanh vận tải được quản lý chặt chẽ hơn, như giám sát người lái xe sử dụng điện thoại, thiết bị điện tử khi lái xe, chở quá số người, không thắt dây an toàn, buông cả hai tay khỏi vô lăng, dùng chân điều khiển vô lăng...

Đồng thời, thiết bị giúp phát hiện các hành vi vi phạm về trật tự, an toàn xã hội như hành hung giữa hành khách và lái xe, truy tìm tội phạm được chở trên xe.

Lái xe taxi, xe dịch vụ chở khách dưới 8 chỗ có thể được ghi nhận hình ảnh. Ảnh: Giang Huy

Đánh giá đề xuất này, TS Trần Hữu Minh, Chánh văn phòng Ủy ban An toàn giao thông quốc gia, dẫn thực tế một số vụ tai nạn liên quan tới xe kinh doanh vận tải cho thấy nhiều người vi phạm quy tắc rất cơ bản khi tham gia giao thông, xảy ra với cả xe khách, xe tải, xe kinh doanh vận tải dưới 8 chỗ. Ở một số địa phương như Hà Nội, Quảng Bình, Đồng Nai, Lạng Sơn mấy năm qua xảy ra một số vụ lái xe ngủ quên gây tai nạn, lái xe taxi đột quỵ...

Quy định lắp camera giám sát tài xế với nhóm xe khách, xe tải lớn đã phát huy hiệu quả. Rà soát dữ liệu từ camera đã phát hiện hàng trăm hành vi vi phạm có thể dẫn tới tai nạn. Bởi vậy đề xuất mở rộng lắp đặt camera trên xe kinh doanh vận tải dưới 8 chỗ nhằm quản lý, khuyến khích hành vi lái xe an toàn của người lái xe, cung cấp bằng chứng trong trường hợp xảy ra sự việc, góp phần nâng cao an toàn giao thông là hướng đi đúng.

Một số nước ở Bắc Mỹ đã quy định lắp đặt camera trên phương tiện thương mại, bao gồm xe limousine, taxi và xe dịch vụ như Uber/Lyft, hàng chục nghìn taxi ở New York (Mỹ) đã có camera giám sát. New Zealand áp dụng với xe dịch vụ chở khách nhỏ ở đô thị cần có camera trong xe. Bang Victoria (Australia) quy định lắp camera an ninh trên xe chở khách thương mại, yêu cầu camera phải nhìn rõ người lái và tất cả hành khách, có khả năng ghi hình liên tục và lưu trữ dữ liệu trong thời gian quy định.

Theo ông Minh, do dữ liệu từ camera rất lớn, trong bối cảnh AI phát triển nên cần xây dựng hạ tầng và ứng dụng để các camera AI có thể rà soát, lọc, phát hiện hành vi vi phạm. Thậm chí AI có thể phát hiện dấu hiệu tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn như buồn ngủ, lái xe quá thời gian ban đêm, mệt mỏi, dừng xe thiếu cảnh báo, lái xe đột quỵ... để cảnh báo cho doanh nghiệp, lái xe và cơ quan quản lý.

Mặc dù vậy nhiều chuyên gia chỉ ra một số nhược điểm khi áp dụng quy định này. Ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, cho rằng không cần thiết bắt buộc xe kinh doanh vận tải chở người dưới 8 chỗ phải lắp camera vì gây tăng chi phí đầu tư cho doanh nghiệp, gián tiếp làm tăng giá cước cho hành khách. Mỗi camera giá 3-5 triệu đồng, chưa kể chi phí truyền tải dữ liệu, thiết bị lưu trữ... Số xe kinh doanh vận tải dưới 8 chỗ khoảng 800.000-900.000, trong tổng số 1,3 triệu ôtô kinh doanh vận tải trên cả nước nên gây tăng chi phí hàng nghìn tỷ đồng, tăng chi phí xã hội không cần thiết.

Theo ông Quyền, hầu hết taxi, xe dịch vụ chạy đường đô thị, đường ngắn cự ly dưới 200 km, khách lên xuống thường xuyên nên ít xảy ra tình trạng lái xe buồn ngủ. Đường đô thị đã có camera giám sát nên không cần thiết lắp thêm camera trong xe để đảm bảo an ninh, trật tự.

Ông Quyền cũng cho rằng dữ liệu từ thiết bị giám sát hành trình và thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe trên các xe khách, xe tải lớn hiện nay chưa được khai thác, sử dụng có hiệu quả. Quy định pháp lý để xử phạt các hành vi vi phạm giao thông từ dữ liệu thiết bị này chưa đầy đủ và cả hai loại thiết bị này chưa được kiểm tra định kỳ.

Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam đã có văn bản gửi Bộ Công an đề nghị xe kinh doanh vận tải dưới 8 chỗ chỉ phải lắp thiết bị giám sát hành trình như quy định hiện hành.

Chuyên gia giao thông Nguyễn Văn Thanh lo ngại việc lắp camera giám sát lái xe song thực tế thường ghi nhận cả hành khách đi xe. Việc ghi lại hình ảnh hành khách sẽ xâm phạm quyền riêng tư, trường hợp hình ảnh bị rò rỉ, phát tán trên mạng xã hội sẽ gây ảnh hưởng đời tư cá nhân. Việc ghi hình trong không gian kín có thể khiến hành khách hoặc tài xế cảm thấy không thoải mái, bị theo dõi.

Ông Thanh cũng cho rằng với một số địa phương hay xảy ra mất an ninh trật tự như hành hung lái xe, cướp xe thì ngành công an cần có giải pháp quyết liệt, doanh nghiệp cần có biện pháp bảo vệ tài sản, lái xe. Còn nếu quy định mang tính "hình thức" thì doanh nghiệp sẽ chống đối bằng cách lắp thiết bị chất lượng kém, tài xế tự vô hiệu hóa hoặc che camera nếu không có kiểm tra thường xuyên.

Trước khi Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ năm 2024 được thông qua, ông Thanh cho hay cơ quan soạn thảo đã lấy ý kiến và thống nhất chỉ áp dụng lắp thiết bị ghi hình đối với xe kinh doanh vận tải từ 8 chỗ trở lên. Trường hợp vi phạm trật tự an toàn xã hội trên xe thì lực lượng chức năng sẽ sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để truy bắt. Doanh nghiệp, tài xế không có nghĩa vụ đầu tư thiết bị để cung cấp hình ảnh cho lực lượng chức năng, các thiết bị lắp thêm trên xe cần phục vụ an toàn giao thông.

Đoàn Loan