Theo lộ trình Thủ tướng yêu cầu, từ tháng 7/2026, xe máy chạy xăng sẽ không được phép lưu thông trong khu vực vành đai 1 Hà Nội, bao gồm các quận trung tâm như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng. Đây là khu vực tập trung hơn một triệu dân, cùng hàng trăm nghìn người từ ngoại thành và các tỉnh lân cận đổ về mỗi ngày, với mật độ phương tiện cá nhân rất cao.

Vành đai 1, TP Hà Nội. Đồ họa: Tiến Thành

Theo ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, việc loại bỏ xe máy xăng sẽ giúp cải thiện chất lượng không khí và giảm tiếng ồn đô thị, nhưng chỉ đạt hiệu quả nếu có phương tiện thay thế khả thi. Trong bối cảnh giao thông công cộng Hà Nội hiện mới đáp ứng khoảng 19% nhu cầu đi lại - thấp hơn nhiều so với mục tiêu 30-35% vào năm 2025 - thì việc dừng xe máy xăng sẽ tạo áp lực rất lớn nếu không có giải pháp bổ sung kịp thời.

Vì vậy, ông đề xuất thành phố ưu tiên tăng tần suất, mở rộng mạng lưới xe buýt, sớm vận hành thêm các tuyến metro để nâng năng lực vận chuyển khối lượng lớn. Ngoài ra, Hà Nội nên bổ sung các loại phương tiện linh hoạt như xe điện mini 10-12 chỗ, có thể vận hành trong ngõ hẹp, phục vụ chặng ngắn, trung chuyển đến các trục chính.

TS Đinh Thị Thanh Bình (Đại học Giao thông Vận tải) cho rằng việc cấm xe máy xăng sẽ khiến người dân từ ngoại thành phải dừng phương tiện cá nhân chạy xăng tại vành đai 1 để chuyển sang phương tiện khác. Do đó, thành phố cần xây dựng hệ thống bãi đỗ xe chuyển tiếp tại các khu vực giáp ranh, kết nối thuận tiện với xe buýt, metro hoặc xe điện trung chuyển. "Quỹ đất hạn chế sẽ là rào cản lớn, đòi hỏi quy hoạch đồng bộ và sớm triển khai đầu tư hạ tầng", bà Bình nói.

Ngoài ra, để giảm lượng phương tiện cá nhân trong giờ cao điểm, bà cho rằng thành phố có thể phối hợp với các trường học, khu công nghiệp, doanh nghiệp lớn để tổ chức xe đưa đón học sinh, người lao động, hạn chế nhu cầu đi lại tự phát.

Phương tiện lưu thông trên phố Sơn Tây, Hà Nội. Ảnh: Ngọc Thành

Hỗ trợ tài chính và hạ tầng sạc cho người dân chuyển đổi phương tiện

Theo ông Nguyễn Văn Thanh, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam, ngoài hạ tầng, Hà Nội cần hỗ trợ người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp, trong quá trình chuyển đổi phương tiện.

Trước tiên, thành phố cần khảo sát số lượng xe máy chạy xăng hiện có, phân loại theo niên hạn và tình trạng sử dụng để xây dựng gói hỗ trợ phù hợp. Xe máy còn mới, có giá trị sử dụng sẽ được hỗ trợ nhiều hơn khi chuyển đổi; xe quá cũ có thể không hỗ trợ nhưng được khuyến khích thu hồi. Mức hỗ trợ có thể gồm một phần tài chính để đổi phương tiện hoặc trợ cấp chi phí đi lại nếu người dân chuyển sang sử dụng phương tiện công cộng.

"Cần vận động các hãng xe điện triển khai chương trình đổi xe cũ lấy xe mới, khuyến khích giảm giá xe điện, đặc biệt cho nhóm thu nhập thấp", ông Thanh nói. Nhà nước có thể miễn thuế trước bạ, giảm thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc hỗ trợ lãi suất trả góp cho người dân khi mua xe điện chính hãng.

Một yêu cầu cấp thiết là phát triển hạ tầng phục vụ xe điện. TS Bình đề xuất thành phố xây dựng hệ thống trạm sạc công cộng đặt tại các bãi gửi xe, khu dân cư, trung tâm thương mại - tương tự trạm xăng hiện nay. Để tránh tình trạng độc quyền, Hà Nội cũng cần thiết kế các điểm sạc mở, hỗ trợ nhiều dòng xe khác nhau, đảm bảo tính cạnh tranh và tiện lợi.

Ngoài ra, cần có quy chuẩn về an toàn sạc điện tại khu dân cư, hướng dẫn sử dụng thiết bị sạc đúng cách để phòng chống cháy nổ. Đồng thời, thành phố và các doanh nghiệp cũng cần có giải pháp thu gom, xử lý pin hết hạn sử dụng, tránh gây ô nhiễm thứ cấp.

Các chuyên gia cho rằng để chủ trương dừng xe máy xăng không gây xáo trộn xã hội, Hà Nội cần công bố rõ lộ trình áp dụng, trong đó nêu cụ thể thời điểm cấm cả xe máy điện nếu có, nhằm giúp người dân chủ động chuẩn bị. Đồng thời, phải có cơ chế hỗ trợ đồng bộ cho cả người dân và doanh nghiệp sản xuất phương tiện sử dụng năng lượng sạch, tạo ra một hệ sinh thái giao thông bền vững và khả thi.

Hiện Hà Nội có trên 9,2 triệu phương tiện, trong đó 8 triệu do thành phố quản lý gồm 1,1 triệu ôtô, 6,9 triệu xe máy; khoảng 1,2 triệu phương tiện từ tỉnh khác lưu thông thường xuyên.

Đoàn Loan