Sáng 27/6, với 426/440 đại biểu có mặt tán thành, Quốc hội thông qua Luật Đường sắt (sửa đổi), trong đó quy định địa phương được giữ lại 50% nguồn thu từ khai thác quỹ đất dọc tuyến đường sắt quốc gia, sau khi trừ chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và các chi phí liên quan. Phần còn lại nộp ngân sách trung ương. Riêng với đường sắt địa phương, các tỉnh, thành được giữ lại toàn bộ nguồn thu.

Luật cho phép UBND cấp tỉnh tổ chức lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch khu vực phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) đối với tuyến đường sắt quốc gia và đường sắt địa phương. Tỉnh, thành cũng được phê duyệt phương án tuyến công trình, vị trí, tổng mặt bằng tuyến với đường sắt địa phương.

Các tỉnh được quyền điều chỉnh chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật, chức năng sử dụng đất và các thông số quy hoạch xây dựng trong khu vực TOD khác với quy chuẩn chung, miễn là không vượt quá năng lực đáp ứng của hạ tầng kỹ thuật - xã hội tại chỗ và khu vực phụ cận. Đặc biệt, địa phương có thể quyết định phạm vi khu vực TOD và thực hiện quy trình riêng, không cần làm lại các thủ tục điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất, kế hoạch sử dụng đất và quy hoạch đô thị - nông thôn đã phê duyệt.

Trong trường hợp quy hoạch chung của thành phố trực thuộc trung ương chưa được cấp thẩm quyền thông qua, UBND thành phố căn cứ vào quy hoạch tỉnh đã duyệt để tổ chức lập, thẩm định và phê duyệt các phương án liên quan đến tuyến, vị trí công trình và khu vực TOD. Sau khi phê duyệt quy hoạch khu vực TOD, kế hoạch sử dụng đất và các quy hoạch liên quan phải được cập nhật và công bố kịp thời.

HĐND cấp tỉnh được quyền quyết định sử dụng ngân sách địa phương để triển khai dự án đầu tư công độc lập thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy hoạch khu vực TOD nhằm tạo quỹ đất để đấu giá, phục vụ tái đầu tư cho dự án đường sắt.

Ga đường sắt Đà Nẵng, tháng 9/2024. Ảnh: Nguyễn Đông

Hàng loạt ưu đãi để phát triển hạ tầng và công nghiệp đường sắt

Luật quy định loạt chính sách ưu đãi và hỗ trợ nhằm thu hút đầu tư vào lĩnh vực đường sắt. Trong đó, Nhà nước ưu tiên phân bổ ngân sách đầu tư phát triển, nâng cấp, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia và địa phương, phát triển công nghiệp đường sắt và đào tạo nhân lực chuyên ngành. Các địa phương có tuyến đường sắt đi qua sẽ được huy động nguồn lực để bồi thường, hỗ trợ tái định cư và đầu tư một số hạng mục hạ tầng trong phạm vi dự án.

Tổ chức, cá nhân kinh doanh đường sắt được miễn hoặc giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất cho diện tích phục vụ hoạt động đường sắt; có thể tiếp cận nguồn tín dụng đầu tư của Nhà nước, được Chính phủ bảo lãnh vay vốn hoặc hỗ trợ vay vốn ưu đãi khi đầu tư phát triển hạ tầng, mua sắm thiết bị, đầu máy, toa xe hoặc phục vụ công nghiệp đường sắt.

Ngoài ra, tổ chức tham gia kinh doanh đường sắt tại vùng kinh tế khó khăn sẽ được hỗ trợ một phần vốn ngân sách và vốn tín dụng ưu đãi. Hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị được trợ giá. Doanh nghiệp cũng được ưu tiên hoặc bắt buộc sử dụng hàng hóa, dịch vụ trong nước, trừ các dự án đóng mới đầu máy, toa xe hoặc xây dựng đường sắt cần công nghệ đặc thù.

Các doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp đường sắt hoặc kinh doanh hạ tầng đường sắt sẽ được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. Đặc biệt, các dự án đường sắt theo phương thức đối tác công tư (PPP) được Nhà nước đảm bảo toàn bộ chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ ngân sách mà không tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia dự án. Phần đền bù có thể tách thành một dự án đầu tư công độc lập.

Cơ chế lựa chọn nhà đầu tư linh hoạt, kiểm soát chuyển nhượng chặt chẽ

Luật quy định nhà đầu tư không được chuyển nhượng dự án, doanh nghiệp dự án hoặc tài sản liên quan cho tổ chức, cá nhân nước ngoài hoặc tổ chức có vốn nước ngoài. Với dự án đường sắt quốc gia do cơ quan có thẩm quyền lựa chọn nhà đầu tư để phát triển TOD tại địa phương, các tỉnh có thể chỉ định nhà đầu tư.

Trường hợp dự án được đầu tư theo hình thức PPP, cơ quan có thẩm quyền có thể lựa chọn nhà đầu tư thông qua hình thức đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu hoặc các hình thức phù hợp khác, nếu nhà đầu tư chứng minh đủ năng lực tài chính, kinh nghiệm hoặc có thỏa thuận hợp tác với đối tác có kinh nghiệm thực hiện dự án tương tự.

Trước khi áp dụng hình thức chỉ định hoặc đấu thầu hạn chế, cơ quan có thẩm quyền phải lấy ý kiến thống nhất bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an về các yêu cầu bảo đảm quốc phòng, an ninh quốc gia và bí mật nhà nước.

Vũ Tuân