Góp ý xây dựng dự án Luật Đường sắt (sửa đổi) chiều 18/6, nguyên Phó hiệu trưởng Đại học Kinh tế quốc dân Hoàng Văn Cường dẫn ví dụ dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam đang có nhiều doanh nghiệp bày tỏ mong muốn được tham gia đầu tư. Tuy nhiên, dự thảo luật chưa có quy định rõ ràng về việc họ có được tham gia hay không, cũng như việc lựa chọn sẽ dựa trên tiêu chí nào. Trong khi đó, với các dự án do doanh nghiệp tự đề xuất, hoặc theo phương thức đối tác công tư (PPP), luật lại quy định rõ cơ chế chỉ định nhà đầu tư.

Vì vậy, ông đề xuất bổ sung quy định về phương thức lựa chọn doanh nghiệp tư nhân tham gia toàn bộ hoặc một phần các dự án đường sắt do Nhà nước chủ trì. Các tiêu chí cụ thể có thể giao Chính phủ quy định, nhưng cần bảo đảm ba nguyên tắc: không thay đổi mục tiêu và tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án; phần vốn Nhà nước bỏ ra phải giảm so với đầu tư công thuần túy; hiệu quả vận hành không thấp hơn phương án đầu tư bằng ngân sách.

Để tạo thêm động lực cho khu vực tư nhân, ông Cường đề xuất các nhà đầu tư tham gia phát triển đường sắt sẽ được ưu tiên trong đấu giá, đấu thầu các dự án đô thị tại khu vực gắn với hạ tầng đường sắt theo mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng).

Đại biểu Hoàng Văn Cường phát biểu tại nghị trường chiều 18/6. Ảnh: Hoàng Phong

Ông cho rằng quy định trong dự thảo chỉ cho phép chủ đầu tư thuê nhà thầu nước ngoài trong khâu tư vấn, chuẩn bị dự án - là không phù hợp với thực tiễn. Nhiều gói thầu thi công, lắp đặt hiện nay nhà thầu trong nước chưa đủ năng lực thực hiện, bắt buộc phải thuê nhà thầu nước ngoài. Vì vậy, luật nên quy định theo hướng nếu sử dụng nhà thầu nước ngoài thì phải cam kết chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực cho phía Việt Nam.

Ngoài ra, ông Cường nhấn mạnh dù dự án đường sắt do Nhà nước hay tư nhân đầu tư thì đều phải được coi là kết cấu hạ tầng công cộng. Doanh nghiệp được giao quản lý, vận hành, khai thác phải tuân thủ quy định chung về hạ tầng giao thông phục vụ lợi ích toàn xã hội.

Theo ông, Việt Nam hiện chưa phát triển được ngành công nghiệp đường sắt, nên phần lớn thiết bị, vật tư cho các dự án đều phải nhập khẩu. Tuy nhiên, dự thảo luật lại đề xuất miễn thuế nhập khẩu với hàng hóa phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được, tiềm ẩn nguy cơ bị lợi dụng. Ông cảnh báo, nếu không quy định chặt chẽ, doanh nghiệp có thể thuê gia công ở nước ngoài rồi nhập về lắp ráp - "giết chết ngành công nghiệp đường sắt nội địa".

Để khắc phục, ông đề nghị bổ sung quy định không được nhập khẩu các sản phẩm, linh kiện hoặc dịch vụ nằm trong danh mục mà Nhà nước đã giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng cho doanh nghiệp Việt Nam thực hiện.

Trung tướng Nguyễn Minh Đức, Phó chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại. Ảnh: Hoàng Phong

Trung tướng Nguyễn Minh Đức, Phó chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại, nhấn mạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý để khơi thông nguồn lực đầu tư xã hội hóa, đồng thời đảm bảo kết nối đồng bộ giữa các vùng kinh tế là yêu cầu cấp bách. Đây cũng là nền tảng quan trọng để triển khai các dự án trọng điểm quốc gia như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, các tuyến đường sắt đô thị, hay tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng.

Theo ông, việc dự thảo luật mở rộng đối tượng và hình thức đầu tư để huy động khu vực tư nhân là hoàn toàn phù hợp với chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh các dự án đường sắt đòi hỏi nguồn vốn rất lớn. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh cần có quy định thật chặt chẽ, nhất là với các vấn đề liên quan đến an ninh, quốc phòng.

"Cần tránh trường hợp dự án được giao cho doanh nghiệp trong nước nhưng sau đó bị chuyển nhượng cho nhà đầu tư nước ngoài", ông cảnh báo.

Ông cũng đề nghị thống nhất tiêu chuẩn kỹ thuật, chất lượng và cơ chế giám sát nhà nước, tránh tình trạng mỗi nhà đầu tư sử dụng một loại công nghệ khác nhau, gây khó khăn cho vận hành và tiềm ẩn rủi ro mất an toàn. Cơ chế đặc thù "cũng không nên áp dụng đại trà, mà chỉ giới hạn cho các dự án đặc biệt quan trọng, thực sự cấp bách".

Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) dự kiến được Quốc hội xem xét thông qua vào ngày 27/6.

Vũ Tuân