Những năm gần đây, giày carbon ngày càng phổ biến ở các giải chạy lớn. Nhà sản xuất quảng bá khả năng cải thiện hiệu suất tới 4%, xem đây là một trong những bước tiến công nghệ đáng chú ý sau kỷ nguyên đồng hồ GPS. Một số runner lập PR với giày carbon. Nhưng cũng có người hụt hơi, đau bàn chân dù đã đầu tư gần 10 triệu đồng. Vì thế, câu hỏi "giày carbon có thực sự giúp chạy nhanh hơn?" vẫn chưa có đáp án chắc chắn.
 |
Đôi Vaporfly được Eliud Kipchoge sử dụng trong Ineos 1:59 năm 2019. Ảnh: Ineos 1:59 Challenge |
Kể từ khi Eliud Kipchoge hoàn thành marathon dưới 2 giờ tại sự kiện Ineos 1:59 năm 2019, đôi Nike Vaporfly anh sử dụng đã trở thành biểu tượng cho một kỷ nguyên mới, khi công nghệ tác động rõ rệt lên hiệu suất VĐV. Nhiều nhà sản xuất sau đó gia nhập cuộc đua, hứa hẹn mức cải thiện thành tích tới 4% nhờ tấm carbon gắn trong đế giữa.
Làn sóng giày carbon nhanh chóng lan ra ngoài nhóm elite, phủ rộng các giải phong trào như VnExpress Marathon (VM), nơi nhiều runner coi đây là "vũ khí bắt buộc" nếu muốn rút pace hay lập PR.
Tuy nhiên, chính vì khả năng hỗ trợ hiệu suất rõ rệt, Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics) từ năm 2020 đã đưa ra giới hạn: đế giày không cao quá 40 mm, không nhiều hơn một tấm carbon và phải là sản phẩm thương mại đại trà. Điều này nhằm đảm bảo tính công bằng trong thi đấu. Dù vậy, tranh cãi vẫn còn: liệu người có điều kiện sở hữu giày công nghệ cao có được lợi hơn phần đông còn lại?
Về mặt cấu tạo, giày carbon thường có lớp đệm đàn hồi nhẹ (thường là foam Pebax) kẹp tấm carbon cứng ở giữa, tạo hiệu ứng "bập bênh" để hoàn trả lực tốt hơn sau mỗi bước chạy. Nike Vaporfly 4% là mẫu giày đầu tiên giới thiệu cơ chế này, và cũng là lý do khiến cụm "4%" gắn liền với tham vọng cải thiện thành tích.
Một nghiên cứu đăng trên Sports Medicine năm 2019 xác nhận: hiệu suất trung bình tăng 4% so với giày truyền thống. Nhưng mức cải thiện này không cố định. Tổng hợp năm 2023 cho thấy, hiệu quả dao động từ -1,1% đến 9,7%, tùy thuộc thể trạng, địa hình, tốc độ. Với nhóm chạy pace 6:00 phút/km, mức tăng chỉ khoảng 0,9%. Còn nhóm chạy pace 5:00 là 1,6%. Đáng chú ý, 31% runner trong nghiên cứu cho kết quả tệ hơn khi dùng giày carbon.
 |
Cấu trúc giày đế carbon. Ảnh: The Running Week |
Trên các địa hình khác nhau, giày carbon cũng cho hiệu quả không đồng đều: trung bình tăng 3,8% trên đường bằng, 2,8% khi lên dốc, và 2,7% khi xuống dốc - theo công bố năm 2022 trên Journal of Sport and Health Science.
Bên cạnh tranh luận về hiệu suất, một số nhà nghiên cứu lo ngại rủi ro chấn thương. Việc thay đổi cơ chế vận động - đặc biệt ở cổ chân và bàn chân - khiến áp lực phân bố lại, đôi khi không phù hợp với cấu trúc xương vốn quen lối chạy truyền thống. Năm 2023, Sports Medicine ghi nhận một số ca chấn thương xương thuyền do dùng giày carbon liên tục, nhất là khi chưa có thời gian thích nghi.
Một HLV chạy phong trào tại TP HCM cho biết: "Giày carbon chỉ phát huy tác dụng khi người dùng có nền tảng thể lực và kỹ thuật nhất định. Nếu mang sai cách có thể dẫn tới lợi bất cập hại".
Ngoài yếu tố kỹ thuật, tuổi thọ thấp cũng là một điểm trừ. Hầu hết giày carbon chỉ bền khoảng 300 km - tương đương 2 đến 3 buổi chạy dài và một giải đấu. Mức giá từ 5 đến 9 triệu đồng khiến nhiều người chùn tay đầu tư nếu không có mục tiêu thi đấu cụ thể.
Các chuyên gia thường khuyến nghị dùng giày carbon cho các buổi chạy tốc độ, chạy thử dài giới hạn hoặc thi đấu chính thức. Không nên dùng liên tục, đặc biệt trong giáo án tăng cường khối lượng.
Nếu runner cảm nhận rõ hiệu suất cải thiện, có ngân sách phù hợp và dùng đúng mục đích, giày carbon có thể là một khoản đầu tư hợp lý. Nhưng nếu chỉ chạy để duy trì sức khỏe, việc ưu tiên nền tảng thể lực và kỹ thuật có thể giúp ích lâu dài hơn. Bởi thực tế, không ít người vẫn lập PR cá nhân tại VM - dù mang một đôi giày tập quen thuộc, đã sử dụng nhiều năm.
| VM Hạ Long tổ chức mùa thứ tư, nằm trong số hơn 70 sự kiện trong mùa cao điểm du lịch hè của tỉnh Quảng Ninh. Năm nay, giải được chuyển từ tháng 9 sang tháng 5 để tránh mùa mưa bão, đảm bảo an toàn cho VĐV. Ban tổ chức kỳ vọng giải giúp địa phương đón đầu sóng du lịch hè, tạo cú huých cho hình thức du lịch biển kết hợp chạy bộ năm 2025. Độc giả có thể xem thêm thông tin tại đây. |
Lan Anh (tổng hợp)
2000 VĐV tranh tài ở giải chạy ngành công an tại TP Vinh
Race-kit VM Hạ Long khiến runner bỏ ý định bán bib
VM Volvo All-Star: Từ chuẩn thành tích tới tham vọng nhãn World Athletics
'VĐV VnExpress Marathon Volvo All-Star là biểu tượng truyền cảm hứng'
Dấu ấn cuộc đua của những ngôi sao tại VM Volvo All-Star
