Trước khi Hamas tiến hành chiến dịch đột kích quy mô lớn vào miền nam Israel ngày 7/10/2023, Yasser Abu Shabab đang mòn mỏi trong nhà tù do nhóm vũ trang điều hành ở Dải Gaza.

Shabab, người đàn ông 34 tuổi thuộc bộ tộc Tarabin, một trong những bộ tộc lớn nhất Gaza, bị Hamas bắt giam năm 2023 với cáo buộc tham gia buôn lậu thuốc lá, ma túy và vũ khí qua các đường hầm biên giới với Ai Cập và Israel.

Sau khi quân đội Israel không kích trụ sở an ninh của Hamas, gây ra cảnh hỗn loạn, Shabab đã lợi dụng tình hình rối ren để trốn khỏi nhà tù. Sau thời gian ngắn biến mất, Shabab tái xuất, trở thành thủ lĩnh băng đảng vũ trang khét tiếng nhất Gaza, chuyên cướp bóc hàng viện trợ ở dải đất rồi bán lại cho người dân với giá cắt cổ.

Xe tải chờ ở cửa khẩu Kerem Shalom nằm giữa miền nam Israel và Dải Gaza hồi tháng 5. Ảnh: AFP

Lực lượng an ninh Hamas hôm 18/11/2024 thông báo đã tiêu diệt Shabab trong cuộc truy quét quy mô lớn nhằm vào các băng nhóm tội phạm trong khu vực. Chiến dịch truy quét được thực hiện vài ngày sau khi những kẻ có vũ trang phục kích, cướp một đoàn xe tải cứu trợ của Liên Hợp Quốc chở hàng vào Dải Gaza.

Nhưng ngay ngày hôm sau, Shabab xuất hiện trở lại. Tay chân của Shabab đã lái một xe tải chở nhiên liệu chặn ngang đường rồi châm lửa đốt, ngăn đoàn xe cứu trợ đi qua để trả thù, theo một quan chức cấp cao Liên Hợp Quốc và hai nguồn tin trong ngành vận tải.

Các nhân viên cứu trợ nhân đạo và tài xế người Palestine cáo buộc băng đảng của Shabab cướp bóc với sự cho phép ngầm của quân đội Israel. Theo một bản ghi nhớ từ Liên Hợp Quốc mà Financial Times tiếp cận được, Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) đã có "thái độ thờ ơ, thụ động, nếu không muốn nói là chủ động bật đèn xanh" cho các vụ phục kích, cướp đoàn xe cứu trợ.

Băng đảng này được trang bị vũ khí hạng nặng và công khai thách thức chính quyền Hamas, tự do hoạt động dọc biên giới Gaza, nơi Israel coi là "khu vực quân sự hạn chế".

Hồi tháng 5, băng của Shabab tự xưng là "Cơ chế Chống Khủng bố" với 100-300 tay súng hoạt động ở thành phố Rafah, phía nam Gaza. Cựu bộ trưởng quốc phòng Israel Avigdor Liberman tiết lộ với hãng thông tấn Kan rằng Israel đang hậu thuẫn cho băng này, trang bị vũ khí cho họ để chống lại Hamas ngay trên Dải Gaza.

"Điều này thì có gì sai. Nó chỉ giúp cứu mạng các binh sĩ", Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thừa nhận trong video được đăng trên X ngày 5/6, đề cập đến thông tin Israel đang trang bị vũ khí cho băng đảng chống đối Hamas tại Dải Gaza.

Theo Wall Street Journal, cơ quan tình báo Shin Bet của Israel đã cung cấp súng trường AK và M16 cho nhóm của Shabab, bao gồm vũ khí tịch thu từ Hamas, nhằm làm suy yếu quyền kiểm soát của Hamas tại Gaza.

Từ một tù nhân bị Hamas giam với cáo buộc buôn ma túy, Shabab đã trở thành lãnh đạo lực lượng vũ trang được Israel hậu thuẫn, được mệnh danh là "đặc vụ Israel", còn nhiều người Gaza mô tả anh ta là "kẻ phản bội".

Yasser Abu Shabab trong bức ảnh đăng ngày 8/6. Ảnh: Jerusalem Post

Tuy nhiên, chiến lược "dùng người Gaza chống Hamas" của Thủ tướng Netanyahu vấp phải chỉ trích gay gắt. Cựu bộ trưởng quốc phòng Liberman gọi việc trang bị vũ khí cho Shabab là "hoàn toàn điên rồ", cảnh báo chúng có thể được dùng để chống lại Israel sau này.

Lãnh đạo đối lập Yair Lapid cáo buộc ông Netanyahu hành động "ngẫu hứng", tiếp nối sai lầm khi chuyển tiền cho Hamas trước đây.

"Vũ trang các nhóm như của Shabab là chiến lược ngắn hạn đầy rủi ro, có thể dẫn đến hỗn loạn lâu dài", tiến sĩ Andreas Krieg từ Đại học King’s College London cảnh báo. "Việc các băng nhóm kiểm soát hàng viện trợ làm trầm trọng khủng hoảng nhân đạo, đẩy Gaza vào vòng xoáy bạo lực mới".

Shabab kiểm soát các tuyến đường viện trợ gần cửa khẩu Kerem Shalom, nơi hàng chục xe tải chở thực phẩm vào Gaza mỗi ngày. Anh ta tuyên bố nhóm mình cung cấp an ninh, bảo vệ dân thường khỏi "nỗi kinh hoàng của Hamas" và "những kẻ trộm đồ viện trợ".

Trong một video tuần tra trên đường phố Shouka, Shabab tuyên bố lực lượng của mình hoạt động "một cách hợp pháp" và phối hợp với Chính quyền Palestine (PA), nhưng PA không xác nhận điều này, theo Guardian. Anh ta cho biết 20 gia đình đã gia nhập khu vực do mình kiểm soát, được cung cấp thực phẩm, thuốc men và sự bảo vệ từ cả băng vũ trang lẫn quân đội Israel.

Tuy nhiên, cáo buộc từ các tổ chức nhân đạo và Hamas vẽ nên bức tranh khác. Jonathan Whittall từ Văn phòng điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên Hợp Quốc (OCHA) cho rằng các băng nhóm như của Shabab cướp bóc hàng viện trợ ngay trong tầm mắt của binh sĩ Israel.

Shabab hồi tháng 11/2024 từng thừa nhận đã cướp 6 xe tải để "nuôi gia đình". Hamas cáo buộc nhóm của Shabab cướp viện trợ tại các khu vực do Israel kiểm soát, theo Al Jazeera.

Trên mạng xã hội, người Gaza tranh cãi về vai trò của Shabab. Một số người ca ngợi Shabab là "biểu tượng quyền lực" chống Hamas, trong khi một số đăng video Hamas phục kích nhóm của anh ta, gọi anh ta là "tội phạm được IDF bảo kê".

Trong khi đó, Shabab phủ nhận phối hợp trực tiếp với IDF, nhưng video được Guardian và Haaretz xác minh cho thấy các tay súng của băng này hoạt động gần binh sĩ Israel ở miền nam Gaza mà không xảy ra đụng độ nào.

Ynet tiết lộ các binh sĩ IDF thậm chí sẵn sàng giao tranh với Hamas để bảo vệ Shabab khỏi các chiến dịch truy quét. Quân đội Israel gần đây tiến hành một cuộc tấn công bằng thiết bị bay không người lái (drone), tiêu diệt bốn tay súng Hamas để hỗ trợ nhóm của Shabab.

Hamas gọi sự hỗ trợ của Israel cho nhóm Shabab là "hành động gây bất ổn xã hội", theo Al Jazeera. Nhóm này tuyên bố đã hạ 50 tay súng của Shabab và tìm cách ám sát anh ta hai lần nhưng chưa thành công.

Tay súng Hamas trưng bày vũ khí ở thành phố Rafah ở miền nam Gaza hồi tháng 2. Ảnh: Reuters

Hamas hồi tháng 5 công bố video cho thấy nỗ lực ám sát bất thành nhắm vào Shabab, gọi anh ta là "gián điệp Israel". Gia đình và bộ tộc Shabab từ mặt anh ta, tuyên bố không phản đối việc Hamas tiêu diệt "kẻ phản bội" này.

Sự trỗi dậy của Shabab có nguy cơ gây ra nội chiến ở Gaza, khi những băng nhóm như vậy cạnh tranh với Hamas và tranh giành địa bàn của nhau. Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia thuộc Đại học Tel Aviv (INSS) cáo buộc nhóm này có liên hệ với các hoạt động buôn lậu ma túy và vũ khí ở Sinai, thậm chí lấy cảm hứng từ phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, dù không theo hệ tư tưởng của nhóm này.

"Cạnh tranh giữa các nhóm vũ trang và sự tuyệt vọng của dân chúng có thể dẫn đến bạo lực mới, với dân thường chịu thiệt hại nặng nhất", tiến sĩ Omar Ashour, chuyên gia về phong trào vũ trang tại Viện Chatham House, nhận định.

Giới quan sát cho rằng Thủ tướng Netanyahu đang nỗ lực tìm kiếm các đối tác địa phương để làm đối trọng và tước bỏ quyền lực của Hamas ở Gaza, nhưng việc dựa vào Shabab tiềm ẩn rủi ro rất lớn cho chính Tel Aviv lẫn Dải Gaza. Yair Golan, lãnh đạo đảng Dân chủ Israel, thậm chí còn gọi chiến lược của ông Netanyahu là "quả bom hẹn giờ".

"Israel coi Shabab như công cụ, nhưng phụ thuộc vào những người như vậy thường dẫn đến mất ổn định lâu dài", giáo sư Lina Khatib từ Viện Chatham House nhận định.

Các thành viên băng nhóm Abu Shabab kiểm soát phân phối hàng viện trợ nhân đạo cho người dân Dải Gaza. Ảnh: Times of Israel

Khi khủng hoảng nhân đạo ở Gaza gia tăng do vòng phong tỏa của Israel, những hành động cướp bóc của nhóm Shabab có thể gây phẫn nộ trong dư luận, khiến người dân ở đây lại nghiêng về ủng hộ Hamas. Khi đó, tính toán "dùng Shabab trị Hamas" của Israel sẽ sụp đổ.

"Hamas sẽ đập tan Shabab. Khả năng thành công của nhóm này rất thấp", Michael Milstein, cựu quan chức tình báo Israel, dự đoán. Nhưng đến lúc đó, nội chiến có thể đã nổ ra ở Gaza, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân đạo.

"Trong môi trường như Gaza, nơi lòng trung thành thay đổi nhanh chóng, không ai đoán trước được hậu quả cuối cùng. Với chỉ vài trăm tay súng và sự thiếu ủng hộ từ cộng đồng, băng của Shabab có thể là con dao hai lưỡi mà chính Israel sẽ hối tiếc", tiến sĩ Krieg nói.

Phong Lâm (Theo Guardian, Times of Israel, Al Jazeera)