Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) ngày 17/6 cho biết thiếu tướng Ali Shadmani, chỉ huy Bộ tư lệnh Trung tâm Khatam al-Anbiya, đã thiệt mạng trong cuộc không kích vào trung tâm thủ đô Tehran hôm 16/6.

Ông Shadmani thiệt mạng khi mới được bổ nhiệm làm lãnh đạo Trung tâm Khatam al-Anbiya được 4 ngày, thay thế người tiền nhiệm là tướng Gholam Ali Rashid, bị hạ sát trong ngày Israel mở màn chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" nhằm vào Iran hôm 13/6.

Đây là sĩ quan cấp tướng thứ 11 bị hạ sát trong 5 ngày Israel phát động chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy", chủ yếu là những tướng có vai trò rất quan trọng trong Lực lượng Vũ trang Iran (Artesh) và Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC).

Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei và các quan chức cấp cao nhất trong lực lượng vũ trang Iran. Đồ họa: DIA

Trong số này có tướng Mohammad Bagheri, tổng tham mưu trưởng lực lượng vũ trang, là người đứng đầu hệ thống chỉ huy quân sự, chỉ báo cáo trực tiếp cho lãnh tụ tối cao Ali Khamenei. Ông đóng vai trò quan trọng trong việc phối hợp giữa IRGC và Artesh.

Người được xếp ngang hàng với tướng Bagheri là tướng Rashid, lãnh đạo Bộ tư lệnh Trung tâm Khatam al-Anbiya, người được coi là "tổng tham mưu trưởng thời chiến" của Iran, một trong những chỉ huy quân sự thân cận nhất của lãnh tụ tối cao Khamenei.

Bên dưới tướng Rashid là tướng Hossein Salami, tư lệnh IRGC từ 2019, được coi là biểu tượng của lập trường cứng rắn, với vai trò chỉ huy trực tiếp các chiến dịch quân sự và giám sát chương trình tên lửa đạn đạo. Ông từng tuyên bố Iran sẵn sàng đáp trả bất kỳ hành động gây hấn nào với "phản ứng mang tính hủy diệt".

Ngoài các sĩ quan cấp cao nhất, lãnh đạo các quân chủng của Iran cũng trở thành mục tiêu hạ sát của Israel, trong đó có tướng Amir Ali Hajizadeh, tư lệnh không quân IRGC, chịu trách nhiệm về chương trình tên lửa và máy bay không người lái (UAV), vốn là nền tảng răn đe chiến lược của Iran.

Hai tướng tình báo Gholamreza Mehrabi và Mehdi Rabbani, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì năng lực chỉ huy và kiểm soát của IRGC, đã thiệt mạng. IDF sau đó tiếp tục thông báo hạ sát tướng Davood Sheikhian, tư lệnh không quân Iran, tướng Khosro Hassani, phó tư lệnh tình báo không quân, tướng Mohammad Kazemi, người đứng đầu tổ chức tình báo của IRGC, và tướng Hassan Mohaqiq, cấp phó của tướng Kazemi.

Tướng Hossein Salami phát biểu tại thủ đô Tehran của Iran hồi tháng 5. Ảnh: AFP

Giới chuyên gia cho rằng việc các tướng lĩnh cấp cao của cả lực lượng Artesh lẫn IRGC bị hạ sát trong chưa đầy một tuần không chỉ làm suy yếu cấu trúc chỉ huy của Iran, mà còn gây ra những lỗ hổng lớn trong năng lực điều hành các hoạt động quân sự phức tạp của nước này.

Theo chuyên gia Brett McGurk, cựu điều phối viên Trung Đông tại Nhà Trắng, việc mất cùng lúc các chỉ huy Salami và Bagheri khiến hệ thống chỉ huy quân đội Iran rơi vào trạng thái gián đoạn nghiêm trọng, làm giảm khả năng tổ chức đòn đáp trả nhanh chóng và hiệu quả.

IRGC hoạt động độc lập với quân đội chính quy Artesh, nên tướng Bagheri có vai trò rất quan trọng là làm cầu nối, đảm bảo khả năng phối hợp giữa hai lực lượng này. Việc ông bị hạ sát ngay từ những giờ đầu của chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy" có thể là nguyên nhân gây ra tình trạng lúng túng, chậm trễ và thiếu đồng bộ trong đòn đáp trả của Iran.

Ngay sau đợt tập kích của Israel rạng sáng 13/6, Iran đáp trả bằng cách phóng 100 UAV tự sát vào lãnh thổ nước này mà không kèm thêm bất cứ tên lửa đạn đạo nào. Số UAV tự sát rời rạc đó nhanh chóng bị phòng không Israel bắn hạ trên đường bay và không gây ra bất cứ thiệt hại nào. Đến cuối ngày 13/6, Iran mới phóng được loạt tên lửa đạn đạo đầu tiên để đáp trả.

Điều này nhiều khả năng là do tướng Hajizadeh, người chỉ huy chương trình tên lửa đạn đạo và UAV của Iran, đã thiệt mạng trong đòn tập kích đầu tiên. Việc không có người đứng đầu để ra lệnh và tái tổ chức lực lượng khiến một trong những trụ cột răn đe chiến lược của Iran đã không phát huy hiệu quả.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), Iran sở hữu hơn 100 bệ phóng tên lửa đạn đạo với tầm bắn trên 1.000 km, đủ sức tấn công các mục tiêu ở Israel. Tuy nhiên, khi không có bộ óc chiến lược như Hajizadeh, lực lượng này sẽ gặp nhiều khó khăn trong khắc phục thiệt hại, cũng như phát triển các thế hệ tên lửa mới sau này, tạo ra khoảng trống không dễ lấp đầy trong ngắn hạn.

Các thành viên IRGC tham gia duyệt binh hồi năm 2011. Ảnh: Reuters

Iran đã nhanh chóng bổ nhiệm các tướng mới để thay thế những người thiệt mạng. Tướng Mohammad Pakpour, một cựu binh kỳ cựu của cuộc chiến Iran-Iraq, được bổ nhiệm làm Tư lệnh IRGC, trong khi tướng Abdolrahim Mousavi trở thành tổng tham mưu trưởng. Tướng Amir Hatami được thăng hàm trung tướng và đảm nhận vai trò lãnh đạo lục quân Iran.

Các chuyên gia cho rằng việc thay thế các chỉ huy có kinh nghiệm như Salami và Bagheri "không phải điều dễ dàng".

Theo Al Jazeera, "những chỉ huy mới có thể có năng lực, nhưng họ thiếu sự gắn kết và uy tín mà các tướng lĩnh tiền nhiệm đã xây dựng qua nhiều thập kỷ". Điều này có thể dẫn đến sự thiếu tự tin trong nội bộ quân đội Iran cũng như IRGC và làm giảm hiệu quả của các chiến dịch quân sự trong tương lai.

Loạt tướng lĩnh cấp cao IRGC bị hạ cũng có thể làm suy yếu khả năng điều phối hoạt động của các nhóm dân quân được Iran hậu thuẫn ở Trung Đông. Các tướng này được coi là những gương mặt có uy tín và ảnh hưởng trong "Trục Kháng chiến" do Iran hậu thuẫn và những người thay thế họ sẽ phải mất nhiều thời gian để gây dựng hình ảnh như vậy.

Sự gián đoạn trong chuỗi chỉ huy của IRGC còn có thể khiến các nhóm đồng minh của Iran rơi vào trạng thái lúng túng, đặc biệt trong bối cảnh xung đột leo thang, theo BBC.

Việc tướng Shadmani bị hạ sát chỉ sau 4 ngày nắm quyền cũng tạo hệ quả lớn về tâm lý với những người sẽ tiếp quản vị trí này, theo giới phân tích. Điều đó có thể khiến Iran gặp khó khăn trong duy trì các chiến dịch quy mô lớn, do đứt gãy của hệ thống chỉ huy và thiệt hại về khí tài quân sự mà họ hứng chịu sau mỗi đợt không kích của Israel.

Tổ hợp phòng không Vòm Sắt tại Tel Aviv khai hỏa tên lửa đối phó đòn tập kích của Iran hôm 15/6. Ảnh: AP

"Iran có thể cố gắng phóng thêm nhiều tên lửa để đáp trả Israel, nhưng nếu không nhanh chóng khắc phục được rối loạn trong nội bộ, các đòn trả đũa của họ sẽ không đạt hiệu quả cao", chuyên gia Brett McGurk nhận định. Israel tới nay chưa ghi nhận thiệt hại lớn về hạ tầng quân sự do các cuộc tập kích của Iran.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng dù chịu tổn thất nặng nề trong đội ngũ chỉ huy cấp cao, quân đội Iran vẫn có thể dựa vào chiến tranh phi đối xứng để gây áp lực lên Israel và các đồng minh. Các lực lượng hải quân IRGC, với các tàu nhỏ và xuồng cao tốc, có thể được sử dụng để tấn công tàu chở dầu hoặc rải thủy lôi ở Vịnh Ba Tư và Vịnh Oman, gây cản trở một trong những tuyến vận chuyển dầu mỏ huyết mạch của thế giới.

Ngoài ra, Iran có thể tăng cường hỗ trợ cho các nhóm đồng minh như Houthi để tấn công các mục tiêu liên quan đến Israel ở Biển Đỏ.

Phong Lâm (Theo Reuters, Al Jazeera)