Andriy Kovalov, phát ngôn viên Bộ tổng tham mưu quân đội Ukraine, hôm 12/8 khẳng định lực lượng nước này "đang thực hiện những biện pháp hiệu quả để chặn đà tiến công của đối phương trên mặt trận Dobropillia và Pokrovsk", sau khi quân đội Nga chọc thủng phòng tuyến Ukraine và tiến sâu hơn 10 km tại khu vực.

Quân đội Ukraine đã huy động hàng loạt đơn vị tinh nhuệ đến khu vực, gồm Lữ đoàn Cơ giới Độc lập số 93, Lữ đoàn số 12 "Azov" và Lữ đoàn số 4 "Rubizh" thuộc Vệ binh Quốc gia, Tiểu đoàn Xung kích số 1 và Tiểu đoàn Xung kích số 25, nhằm ổn định tình hình và ngăn Nga tận dụng lợi thế.

Dù vậy, giới chuyên gia cảnh báo động thái này có thể dẫn đến những lỗ hổng mới trên phòng tuyến của Ukraine ở tỉnh Donetsk, cũng như cho thấy vấn đề nghiêm trọng nhất với Kiev hiện nay là thiếu nhân lực để giữ các trận địa phòng thủ.

Quân nhân Ukraine tại buổi huấn luyện ở miền đông Anh hồi tháng 6. Ảnh: AFP

Michael Kofman, chuyên gia quân sự thuộc viện nghiên cứu Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế có trụ sở tại Mỹ, giải thích rằng lợi thế áp đảo về quân số là một trong những yếu tố quan trọng trong bước tiến gần đây của Nga ở tỉnh Donetsk.

"Đòn thọc sâu của Nga gần Dobropillia cho thấy vấn đề mang tính rộng khắp đối với quân đội Ukraine, đó là thiếu những phòng tuyến gắn kết và các đơn vị không đủ quân số để giữ trận địa. Điều này khiến cục diện chiến trường thay đổi chậm, nhưng luôn có khả năng xuất hiện đột biến", Kofman đánh giá.

Kofman mô tả giai đoạn hiện tại là "thời kỳ khó khăn nhất" của quân đội Ukraine kể từ đầu xung đột. Ông nhấn mạnh rằng Ukraine đã khắc phục được phần nào tình trạng thiếu đạn dược vào giữa năm 2024, nhưng vấn đề thiếu hụt nhân lực và chất lượng huấn luyện vẫn là những rào cản lớn.

Simon Schlegel, chuyên gia của tổ chức phân tích Crisis Group, cho biết tỷ lệ quân số giữa Nga và Ukraine tại một số khu vực lên tới 10:1, khiến các đơn vị Ukraine thường xuyên bị áp đảo.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là nạn đào ngũ, với gần 108.000 trường hợp được ghi nhận từ ngày 1/1 đến 30/6, theo Văn phòng Tổng Công tố Ukraine.

Con số này cao gấp nhiều lần so với 22.000 trường hợp trong năm 2023 và 9.000 trường hợp năm 2022. Chỉ có 1.807 binh sĩ trở lại phục vụ thông qua các thủ tục tư pháp. Nhiều quân nhân Ukraine rời bỏ vị trí do kiệt sức, thiếu vũ khí, điều kiện chiến trường khắc nghiệt và sự bất mãn với các mệnh lệnh của chỉ huy.

Andriy, chỉ huy pháo binh gần thành trì Chasov Yar, chia sẻ rằng đơn vị của ông không nhận được tiếp viện suốt nhiều tháng, trong khi các binh sĩ đã kiệt sức sau 3 năm chiến đấu không nghỉ. Olga Reshetylova, thanh tra quân đội Ukraine, nhấn mạnh rằng sức khỏe tâm lý của binh sĩ đang suy giảm nghiêm trọng, góp phần làm gia tăng các vụ đào ngũ.

Nỗ lực tuyển quân của Ukraine cũng gặp nhiều trở ngại. Trong những tháng đầu xung đột, tinh thần yêu nước dâng cao đã thúc đẩy hàng trăm nghìn người tình nguyện nhập ngũ. Tuy nhiên, đến năm 2024, nguồn tình nguyện viên đã cạn kiệt, buộc Ukraine dựa vào các đợt tổng động viên bắt buộc.

Ukraine có khoảng 3,7 triệu người trong độ tuổi nhập ngũ, nhưng chỉ khoảng 200.000 người được huy động trong năm 2024, thấp hơn nhiều so với mục tiêu đề ra.

Các chiến dịch tuyển quân thường xuyên bị chỉ trích vì sử dụng những biện pháp cưỡng chế, như bắt giữ nam giới trên đường phố và gửi họ thẳng đến các trung tâm huấn luyện. Những video trên mạng xã hội cho thấy các sĩ quan tuyển quân dùng mọi cách để bắt người, làm gia tăng bất mãn trong xã hội.

Một cuộc khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Chính trị và Kinh tế Ukraine vào mùa hè năm 2024 cho thấy 46% người dân nước này tin rằng "không có gì đáng xấu hổ khi trốn tránh nghĩa vụ quân sự", phản ánh thay đổi trong thái độ của công chúng.

Ukraine đã thông qua một số thay đổi trong luật nhập ngũ để đối phó tình trạng này. Tháng 5/2024, độ tuổi nhập ngũ bắt buộc hạ từ 27 xuống 25, mở rộng đối tượng tuyển quân lên hàng trăm nghìn người.

Tuy nhiên, Tổng thống Volodymyr Zelensky từ chối các đề xuất hạ độ tuổi xuống 18, viện dẫn nguy cơ khủng hoảng nhân khẩu học trong tương lai. Thay vào đó, Ukraine triển khai chương trình khuyến khích thanh niên 18-24 tuổi tham gia tình nguyện với các ưu đãi như tiền thưởng 1 triệu hryvnia (24.000 USD), hỗ trợ thế chấp nhà ở và giáo dục đại học miễn phí.

Ông Zelensky hồi tháng trước ký ban hành luật cho phép người trên 60 tuổi ký hợp đồng quân sự, với điều kiện được tư lệnh quân đội phê duyệt và trải qua thời gian thử việc 2 tháng. Động thái này nhằm tận dụng kinh nghiệm của các cựu quân nhân lớn tuổi.

Tuy nhiên, nhà phân tích Keir Giles từ viện nghiên cứu Chatham House có trụ sở tại London cho rằng dựa vào người lớn tuổi có thể làm trầm trọng thêm vấn đề chất lượng huấn luyện và thể lực, khi độ tuổi trung bình của binh sĩ Ukraine đã lên tới 43.

Luật nhập ngũ mới không chỉ gây tranh cãi về mặt chính trị mà còn gặp khó khăn trong triển khai. Các chuyên gia cho rằng việc hạ độ tuổi nhập ngũ và mở rộng đối tượng lên người trên 60 tuổi không giải quyết được vấn đề cốt lõi là chất lượng huấn luyện và tinh thần chiến đấu.

Theo Euromaidan Press, nhiều tân binh chỉ được huấn luyện trong 20 ngày trước khi ra tiền tuyến, dẫn đến hiệu quả chiến đấu thấp và tỷ lệ thương vong cao. Nhà phân tích Schlegel lưu ý tỷ lệ thương vong cao đang tạo ra vòng xoáy tiêu cực, đó là tân binh thiếu kinh nghiệm dễ bị thương hoặc thiệt mạng, làm tăng thêm áp lực lên hệ thống tuyển quân.

Những biện pháp cưỡng chế như cấm nam giới 18-60 tuổi rời khỏi đất nước và tăng hình phạt đối với người trốn tránh nhập ngũ cũng gây phản ứng tiêu cực trong xã hội.

Thương binh thuộc Lữ đoàn 93 Ukraine tại tỉnh Donetsk hôm 4/8. Ảnh: AFP

Thiếu hụt nhân lực khiến phòng tuyến Ukraine luôn trong trạng thái chắp vá, khi giới lãnh đạo quân đội thường xuyên phải điều động các đơn vị tinh nhuệ từ mặt trận này đến mặt trận khác để đối phó các mũi tấn công của Nga.

"Lữ đoàn 93 rút khỏi làng Predtechyne ở mặt trận Konstantinovka, ngôi làng thất thủ ngay sau đó. Lữ đoàn Azov cũng phải rời khu định cư Shcherbynivka, phía tây thành trì Torestsk, phần lớn khu vực này hiện do Nga kiểm soát, các đơn vị Ukraine còn lại đang đối mặt áp lực cực lớn", AMK Mapping, tài khoản trên X chuyên theo dõi dữ liệu tình báo nguồn mở về chiến sự, cho hay.

Các chuyên gia nhận định quân đội Ukraine đang ưu tiên bảo vệ thành phố Dobropillia và phải để ngỏ mặt trận Konstantinovka.

"Tình trạng thiếu quân khiến Ukraine phải huy động lực lượng từ những khu vực then chốt trên phòng tuyến đến vị trí hiểm nguy nhất để lấp chỗ trống, ngăn mũi đột phá của Nga mở rộng hơn. Đó cũng là lúc Nga mở những mũi tấn công nhằm vào các khu vực mà Ukraine vừa rút bớt quân. Đây là chiến lược nhằm thăm dò và kéo giãn phòng tuyến, khiến Ukraine không thể duy trì tuyến phòng thủ có tính gắn kết", AMK Mapping cảnh báo.

Phong Lâm (Theo ISW, Euromaidan Press)