Bộ Quốc phòng Nga hôm 9/8 công bố video cho thấy máy bay không người lái (UAV) trinh sát theo dõi binh sĩ và xe cơ giới Ukraine tại một điểm tập kết hậu cần gần làng Stakhorshchyna thuộc tỉnh Chernihiv. Không lâu sau, một tên lửa đạn đạo Iskander-M lao xuống, phá hủy phần lớn phương tiện và khiến nhiều binh sĩ Ukraine thương vong.

Trong gần hai năm qua, quân đội Nga đã nhiều lần phóng tên lửa Iskander-M vào các mục tiêu được UAV chỉ điểm ở Ukraine, trong đó có trận địa phòng không quý giá, thao trường, sở chỉ huy và những cơ sở quốc phòng trọng yếu, gây thiệt hại nặng về lực lượng và cơ sở hạ tầng cho đối phương.

Giới chuyên gia quân sự đánh giá rằng Nga đã rút ngắn đáng kể "chuỗi tiêu diệt" trong chiến dịch Ukraine. "Chuỗi tiêu diệt" là khái niệm bắt nguồn từ quân đội Mỹ nhằm mô tả cấu trúc của một cuộc tấn công, gồm tìm kiếm và định vị mục tiêu, theo dõi, lựa chọn vũ khí phù hợp, tập kích và đánh giá kết quả.

Đây là quy trình thống nhất từ đầu đến cuối, được gọi là "chuỗi" vì gián đoạn ở bất kỳ bước nào cũng có thể khiến đòn tập kích thất bại. Thời gian của chuỗi tiêu diệt càng dài, đối phương càng có nhiều cơ hội để di chuyển khỏi trận địa nhằm tránh đòn tập kích.

Từ thời Liên Xô, hệ thống "Cơ động" ra đời năm 1982 đã đặt nền móng cho kiểm soát lực lượng theo thời gian thực, giảm thời gian truyền lệnh và hạn chế sai lệch thông tin. Quá trình này bị gián đoạn do Liên Xô tan rã, làm quân đội Nga tụt hậu so với phương Tây.

Điều đó khiến Moskva gặp khó khăn trong nỗ lực tìm kiếm và tấn công những mục tiêu cơ động ở cách tiền tuyến chỉ vài km trong suốt hai năm đầu xung đột.

Báo cáo được Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI) công bố cuối năm 2022 nhận định lãnh đạo quân đội Nga "thường tránh cấp quyền hành động cho những người trực tiếp tác chiến", khiến chỉ huy phân đội phải chờ chỉ thị cấp trên trước khi ra lệnh tấn công mục tiêu.

Liên lạc thiếu thông suốt giữa các đơn vị trinh sát và hỏa lực Nga cũng kéo dài đáng kể thời gian tiến công, cho phép khí tài Ukraine cơ động khỏi vị trí để tránh bị tập kích.

Tình trạng này thay đổi từ năm 2023 và quá trình cải tổ chuỗi tiêu diệt được Nga đẩy nhanh từ đầu năm 2024. Đây là kết quả từ nhiều nỗ lực, trong đó có xây dựng và triển khai Hệ thống kiểm soát quân đội tự động (ATCS) được ví như "xương sống kỹ thuật số" của quân đội Nga.

Với sự giám sát trực tiếp của Bộ trưởng Quốc phòng Andrei Belousov, ATCS đã được ứng dụng để đáp ứng nhu cầu từ cấp trung đội đến chiến lược, tích hợp những hệ thống vũ khí như tên lửa Iskander-M và UAV để tăng tính linh hoạt tác chiến.

Bộ trưởng Quốc phòng Nga Andrei Belousov trong ảnh công bố hôm 9/8. Ảnh: BQP Nga

Trong cuộc họp tháng 7/2025, ông kiểm tra tiến độ hoàn thiện ATCS, nhấn mạnh vai trò của hệ thống trong cung cấp thông tin tình báo theo thời gian thực và tăng tốc độ ra quyết định.

"Bộ trưởng Belousov đang định hình lại cách Nga sử dụng công nghệ để đối phó với chiến trường phức tạp, lấy cảm hứng từ NATO nhưng phù hợp với thực tế chiến trường Ukraine", chuyên gia quân sự Nga Viktor Litovkin cho hay.

ATCS gồm nhiều hệ thống tác chiến khác nhau, trong đó thể hiện năng lực tốt nhất nằm ở lực lượng pháo binh. Tổ hợp "Nettle" cho phép rút ngắn thời gian chuẩn bị chiến đấu của một khẩu đội pháo binh từ 14 phút xuống 3 phút, thời gian khai hỏa với mục tiêu không được báo trước cũng giảm từ 3 phút xuống một phút.

Trong các trận đánh tại tỉnh Donetsk và Lugansk, Nettle đã giúp pháo binh Nga vô hiệu hóa nhiều vị trí phòng thủ Ukraine chỉ trong vài phút từ sau khi UAV phát hiện mục tiêu.

Hệ thống "Planshet-M-IR" đang hoàn tất thử nghiệm sẽ là bước tiến tiếp theo, giúp kiểm soát đồng bộ các đơn vị pháo binh, cối và pháo phản lực phóng loạt. Theo tờ Vzglyad, trong đợt thực chiến tại mặt trận Kharkov tháng 6/2025, hệ thống này giúp một khẩu đội pháo tự hành Nga phá hủy cứ điểm Ukraine chỉ trong 45 giây sau khi nhận dữ liệu từ UAV.

Hệ thống "Sprut-S" tích hợp bộ binh, không quân, phòng không và tên lửa chiến thuật vào một không gian thông tin duy nhất. Tổ hợp gồm thiết bị trinh sát di động, điểm xử lý thông tin và đường truyền dữ liệu bảo mật, cho phép phân bổ mục tiêu cho từng lực lượng và nhanh chóng đưa ra khuyến nghị hỏa lực.

Liên kết "Sprut-S" với hệ thống Iskander-M và UAV như Orlan-30 giúp tăng khả năng tấn công chính xác từ xa, cho phép khẩu đội tên lửa khai hỏa trong vòng 2-3 phút sau khi UAV xác định được vị trí mục tiêu.

"Tích hợp Iskander-M và UAV vào ATCS cho thấy Nga đang tiến gần hơn đến mô hình chiến tranh lấy mạng kết nối làm trung tâm của NATO", David Rehak, chuyên gia tại tổ chức nghiên cứu mang tên Viện Ron Paul có trụ sở tại Mỹ, cho hay.

Tuy nhiên, hạn chế về khoảng cách liên lạc vẫn là thách thức với ATCS. Các trạm vô tuyến Kirisun và TYT có tầm hoạt động hiệu quả 5 km, phải dựa vào bộ chuyển tiếp tín hiệu và máy chủ để kết nối với chỉ huy cấp cao, buộc nhiều đơn vị sử dụng thiết bị dân sự và đi kèm nguy cơ bị đối phương xâm nhập.

Moskva cũng đối mặt với thách thức trong triển khai ATCS. Các lệnh trừng phạt từ Mỹ và phương Tây làm hạn chế khả năng sở hữu và sản xuất vi xử lý hiện đại, khiến ngành công nghệ Nga khó lòng xuất xưởng lượng lớn thiết bị như máy tính bảng cho các đơn vị tiền tuyến.

Lính Nga chuẩn bị phóng UAV trong cuộc diễn tập năm 2019. Ảnh: RIA Novosti

Giới chuyên gia phương Tây cho rằng ATCS còn thua kém đáng kể so với các giải pháp của NATO, nổi bật là nền tảng Force XXI Battle Command Brigade and Below (FBCB2) của Mỹ và mạng lưới dữ liệu chiến thuật Link 16 tích hợp toàn bộ lực lượng vào một không gian thông tin chung.

"ATCS là bước tiến lớn, nhưng Nga cần vượt qua rào cản công nghệ để cạnh tranh với NATO", Samuel Bendett, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Hải quân ở Mỹ, nhận xét.

Phong Lâm (Theo Topwar, TASS, War Zone)