Thổ Nhĩ Kỳ đang triển khai mọi nỗ lực ngoại giao để hướng tới một thỏa thuận hòa bình giữa Nga và Ukraine, xoa dịu mối quan hệ của Syria với phương Tây và thúc đẩy đàm phán hạt nhân Iran. Nếu thành công, những nỗ lực này có thể giúp Thổ Nhĩ Kỳ nâng vị thế trên trường quốc tế bằng hình ảnh một điểm đến của ngoại giao hòa bình.

Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 11/5 bất ngờ đề xuất tổ chức đàm phán trực tiếp với Ukraine tại thành phố Istanbul của Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 15/5. Istanbul và thành phố ven biển Antalya của Thổ Nhĩ Kỳ từng là nơi tổ chức những vòng đàm phán đầu tiên giữa Moskva và Kiev trong giai đoạn đầu xung đột, dù hai bên khi đó không đạt được thỏa thuận.

Cũng chính tại Antalya, các ngoại trưởng NATO đã nhóm họp từ tối 14/5 để thảo luận về tăng ngân sách quốc phòng. Bên lề cuộc họp, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan đã gặp người đồng cấp Ukraine Andrii Sybiha để thảo luận về các nỗ lực nhằm thiết lập lệnh ngừng bắn cho chiến sự Nga - Ukraine và đạt hòa bình bền vững.

Một vòng đàm phán giữa Iran và ba cường quốc châu Âu gồm Anh, Pháp và Đức (Nhóm E3), cũng dự kiến được tổ chức tại Istanbul cuối tuần này.

Ngay cả khi không tổ chức các cuộc đàm phán, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn thể hiện được vai trò thúc đẩy hòa bình của mình. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayip Erdogan ngày 14/5 tham gia cuộc họp trực tuyến với Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa, tổ chức tại Riyadh của Arab Saudi, cuộc gặp đầu tiên giữa lãnh đạo Mỹ và Syria trong hàng chục năm qua.

Trong cuộc gặp, ông Erdogan ca ngợi quyết định dỡ bỏ lệnh trừng phạt Syria của ông chủ Nhà Trắng. Bộ Ngoại giao Syria gọi đây là "cuộc gặp lịch sử", còn Nhà Trắng cho biết Tổng thống Trump đã đề nghị lãnh đạo Syria bình thường hóa quan hệ với Israel, đồng minh chủ chốt của Mỹ, bằng cách tham gia Hiệp ước Abraham mà một số quốc gia Arab Vùng Vịnh đã ký kết.

"Hiện giờ, Thổ Nhĩ Kỳ đang trở thành một trong những trung tâm ngoại giao hòa bình", ông Erdogan nói trong bài phát biểu trước các nhà lập pháp đảng Công lý và Phát triển (AK) cầm quyền. "Thổ Nhĩ Kỳ chắc chắn là một trong những quốc gia mà mọi người tìm kiếm sự ủng hộ, hỗ trợ, làm trung gian giải quyết các cuộc khủng hoảng khu vực và toàn cầu".

Tổng thống Recep Tayyip Erdogan tại sự kiện ở Ankara, Thổ Nhĩ Kỳ ngày 14/5. Ảnh: AFP

Thông báo bãi bỏ trừng phạt Syria của ông Trump đã khiến nhiều quan chức Arab vui mừng, khi nhiều người trong số họ đã nhiều lần kêu gọi Mỹ gỡ bỏ các hạn chế, vốn là rào cản đối với triển vọng đầu tư và tái thiết Syria sau nhiều năm bị chiến tranh tàn phá. Ông Trump cho biết quyết định một phần do đề nghị từ Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman.

Tuy nhiên, Tổng thống Erdogan được cho là đã tích cực vận động hành lang Nhà Trắng trong nhiều tuần qua và ông đã nhiều lần điện đàm với ông Trump, đề nghị chính phủ Mỹ nới lỏng trừng phạt chính quyền mới ở Syria, vốn được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn.

Ông Trump ngày 14/5 trả lời phóng viên trên Không lực Một rằng ông Erdogan ủng hộ ông Sharaa.

Nhiều chuyên gia đánh giá những gì đang diễn ra cho thấy "sự trở lại lớn" của ông Erdogan trên trường quốc tế. Cách đây chưa đầy hai tháng, tình hình chính trị Thổ Nhĩ Kỳ diễn biến phức tạp với các cuộc biểu tình phản đối việc phế truất và bỏ tù Ekrem Imamoglu, thị trưởng nổi tiếng của Istanbul, người được xem là đối thủ nặng ký của Tổng thống Erdogan.

"Nhưng tới tháng 5, những gì bạn thấy là ông Erdogan, người dường như bị lãng quên trong bốn năm chính quyền tổng thống Joe Biden, trở lại với tư cách là bên chiến thắng ở Syria và nhân tố quan trọng trong nỗ lực hòa giải xung đột Nga - Ukraine", Asli Aydintasbas, chuyên gia tại Viện Brookings, nói.

Giới quan sát cho rằng việc Mỹ xích lại gần hơn với Thổ Nhĩ Kỳ bắt nguồn từ mối quan hệ cá nhân tốt đẹp giữa ông Trump và ông Erdogan.

"Ông Trump dường như rất yêu mến ông Erdogan và hai người có tình cảm cá nhân thực sự nồng ấm", Max Abrahms, giáo sư về an ninh quốc tế, nói.

Trong cuộc điện đàm tuần trước, Tổng thống Trump cho biết ông muốn hợp tác với ông Erdogan để chấm dứt xung đột Ukraine. "Tôi mong muốn làm việc với Tổng thống Erdogan để chấm dứt cuộc chiến vô lý và chết chóc giữa Nga và Ukraine ngay bây giờ", ông Trump đăng trên mạng xã hội Truth Social.

Ông Erdogan sau đó tăng cường nỗ lực ngoại giao để thúc đẩy hòa đàm Nga - Ukraine. Ông điện đàm với Tổng thống Putin và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người cuối tuần qua tới thăm Kiev cùng 3 lãnh đạo Đức, Anh, Ba Lan. Chuyến thăm của 4 nước nhằm bày tỏ đoàn kết với Ukraine và họ cùng nhau thúc giục Nga chấp nhận lệnh ngừng bắn vô điều kiện trong 30 ngày.

Aaron Stein, người đứng đầu Viện Nghiên cứu chính sách đối ngoại tại Mỹ, cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ đứng trước cơ hội nâng tầm vị thế nhờ ảnh hưởng từ ông Trump trong nỗ lực chấm dứt các cuộc chiến lớn.

"Ông ấy là người đã thúc đẩy các cuộc thảo luận về lệnh ngừng bắn, giúp Thổ Nhĩ Kỳ trở thành địa điểm phù hợp để tiến hành đàm phán xung đột Ukraine", Stein nói.

Một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ giấu tên xác nhận mối quan hệ nồng ấm giữa ông Trump và ông Erdogan, thêm rằng chính ông Trump là người quyết định mức độ nồng ấm này.

"Những tuyên bố mới nhất của ông Trump đã đưa mối quan hệ lên mức chân thành cao hơn. Cả hai lãnh đạo đều đang nhìn nhận vấn đề theo quan điểm cùng có lợi", quan chức này nói.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan (giữa) gặp phái đoàn đàm phán Nga và Ukraine tại thành phố Istanbul hôm 29/3/2022. Ảnh: AFP

Một số chuyên gia cho rằng ảnh hưởng sâu rộng của Thổ Nhĩ Kỳ tại khu vực và khả năng trở thành lực lượng ổn định ở Trung Đông là một thế mạnh giúp Ankara ghi điểm với Nhà Trắng. Đồng thời, Mỹ cũng được hưởng lợi khi thúc đẩy vai trò kiến tạo hòa bình của Thổ Nhĩ Kỳ.

"Thổ Nhĩ Kỳ là quốc gia rất quan trọng trên thế giới, nên mối quan hệ chặt chẽ với Thổ Nhĩ Kỳ sẽ giúp ích cho Mỹ về mặt chính trị", giáo sư Abrahms nói.

Nigar Goksel, thành viên Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, nói rằng vị trí địa lý của Thổ Nhĩ Kỳ và lập trường cân bằng mà nước này duy trì nhiều năm đã giúp họ chiếm ưu thế trong nỗ lực trở thành bên tổ chức các cuộc đàm phán hòa bình. Lĩnh vực quốc phòng đang phát triển của Ankara cũng giúp họ tăng vị thế.

Thổ Nhĩ Kỳ, thành viên NATO, đã duy trì quan hệ tốt đẹp với cả Nga và Ukraine. Nước này cung cấp máy bay không người lái cho Kiev, trong khi không ủng hộ các lệnh trừng phạt do phương Tây dẫn đầu nhắm vào Moskva.

"Thành công trong những vai trò này cũng giúp củng cố vị thế quốc tế của Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi nhận được ủng hộ của người dân trong nước, mang lại nhiều lợi ích chính trị cho chính phủ", Goksel nói.

Trong cuộc gặp người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan tại Antalya, Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha đã hết lời ca ngợi vai trò của Ankara. "Tâm điểm của ngoại giao thế giới đang ở Thổ Nhĩ Kỳ, nơi đóng vai trò trung gian tích cực. Chúng tôi đánh giá cao điều đó", ông nói.

Thùy Lâm (Theo AFP, Washington Post)