Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang đẩy mạnh nỗ lực ngoại giao để đưa Tehran trở lại bàn đàm phán về kiểm soát chương trình hạt nhân, dù cho Mỹ vừa tập kích ba cơ sở hạt nhân của Iran vào cuối tuần qua.

CNN ngày 26/6 dẫn nhiều nguồn thạo tin và quan chức chính phủ tiết lộ Washington đang nghiên cứu ít nhất ba phương án tài chính để thuyết phục Tehran, bao gồm: gói viện trợ 20-30 tỷ USD để xây dựng chương trình hạt nhân dân sự không có làm giàu uranium, dỡ bỏ một phần lệnh trừng phạt kinh tế và cho phép Iran tiếp cận 6 tỷ USD đang bị phong tỏa.

Nội dung một số đề xuất được soạn thảo vào ngày 20/6 tại Nhà Trắng, trong cuộc họp giữa Đặc phái viên Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff và các đối tác Vùng Vịnh, khoảng một ngày trước khi Mỹ mở chiến dịch "Búa Đêm" tập kích các tổ hợp hạt nhân Natanz, Isfahan và Fordow của Iran.

Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Trung Đông, ông Steve Witkoff, tại Nhà Trắng ngày 28/5. Ảnh: AFP

Với đề xuất gói đầu tư 20-30 tỷ USD vào chương trình hạt nhân dân sự Iran, các nguồn tin mô tả dòng vốn này sẽ do các quốc gia đồng minh của Mỹ tại Vùng Vịnh chi trả, không phải đầu tư trực tiếp từ Mỹ. Phương án viện trợ phát triển năng lượng hạt nhân cũng đã được Washington đề cập trong một số vòng đàm phán những tháng qua.

Một quan chức tiết lộ "Mỹ sẵn sàng dẫn dắt đối thoại" giữa Iran và các Vùng Vịnh, nhưng sẽ không trực tiếp cam kết đầu tư vào chương trình hạt nhân của Iran.

Washington cũng đang nghiên cứu thuyết phục đồng minh trong khu vực rót tiền cho Iran xây nhà máy hạt nhân không có hạ tầng làm giàu uranium để thay thế tổ hợp Fordow, nơi vừa bị Mỹ dùng bom xuyên phá hầm tập kích. "Các bên liên quan đã đưa ra rất nhiều ý tưởng, cố gắng sáng tạo", một nguồn tin mô tả.

Đặc phái viên Witkoff giữa tuần này cho biết Mỹ muốn đạt được "thỏa thuận hòa bình toàn diện" với Iran. Ông đề cập mô hình mà Iran nên hướng đến chính là chương trình hạt nhân của Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), sử dụng uranium nhập khẩu thay vì tự làm giàu vật liệu hạt nhân.

"Bài toán đặt ra là làm sao chúng ta xây dựng cho Iran một chương trình hạt nhân dân sự tốt hơn và cam kết không tự làm giàu uranium", Witkoff trả lời CNBC.

Nhà máy điện hạt nhân Bushehr ở Bushehr, Iran tháng 2/2009. Ảnh: AFP

Ở chiều ngược lại, Iran vẫn dè dặt về triển vọng đàm phán và đạt thỏa thuận với Mỹ. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi ngày 26/6 khẳng định trên truyền hình nhà nước rằng chưa có bất kỳ thỏa thuận nào về nối lại đàm phán với Mỹ và cũng không có bất kỳ trao đổi nào mới về vấn đề này.

Ông nói mọi thỏa thuận về kiểm soát chương trình hạt nhân Iran phải dựa trên ba trụ cột: quyền làm giàu uranium trong lãnh thổ Iran, Washington dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và Tehran đặt ra bảo đảm không theo đuổi vũ khí hạt nhân.

Ngoại trưởng Araghchi tiết lộ rằng trước khi bị tấn công, Iran đã bác bỏ đề xuất của Mỹ và chuẩn bị trình bày đề xuất của riêng họ trong vòng đàm phán tiếp theo, nhưng lịch họp bị hủy vì Israel phát động chiến dịch quân sự.

"Họ đưa ra một đề xuất mà nhiều phần không thể chấp nhận, và chúng tôi đã từ chối. Khi chưa đạt được kết quả thì họ tấn công", ông nói.

Giới chuyên gia về Iran cho rằng sau các đòn không kích của Mỹ và Israel, một bộ phận trong chính quyền Tehran có thể thúc đẩy phát triển vũ khí hạt nhân để đảm bảo an ninh quốc gia. Quốc hội Iran vừa thông qua luật chấm dứt hợp tác với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cùng những tuyên bố cho thấy Tehran đã mất niềm tin vào các cơ chế quốc tế.

Thanh Danh (Theo CNN, Iran International, Al Arabiya )