Nhà Trắng ngày 22/7 cho biết Tổng thống Donald Trump đã quyết định rút Mỹ khỏi Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO). Động thái dự kiến có hiệu lực từ ngày 31/12/2026, cuối năm tài chính tiếp theo kể từ khi thông báo, theo quy định của UNESCO.

"Tổng thống Trump luôn đặt nước Mỹ lên trên hết và đảm bảo tư cách thành viên của Mỹ tại mọi tổ chức quốc tế phải phù hợp với lợi ích quốc gia", phó phát ngôn viên Nhà Trắng Anna Kelly giải thích về quyết định rút Mỹ khỏi UNESCO.

Sau khi nhậm chức nhiệm kỳ hai, ông Trump hồi tháng 2 ký sắc lệnh chỉ đạo đánh giá tư cách thành viên của Mỹ tại UNESCO trong vòng 90 ngày. Chính quyền Trump cáo buộc UNESCO "đang thúc đẩy các vấn đề văn hóa, xã hội gây chia rẽ, đi ngược lại với những chính sách mà cử tri Mỹ bỏ phiếu".

Một quan chức Nhà Trắng nói với New York Post rằng sau ba tháng rà soát theo lệnh của ông Trump, các quan chức chính quyền "bày tỏ lo ngại về những chính sách về đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI) của UNESCO".

Biểu tượng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc tại trụ sở ở Paris, Pháp ngày 17/1. Ảnh: AFP

Theo quan chức Nhà Trắng, trong số những động thái của UNESCO liên quan chính sách DEI khiến Mỹ không hài lòng có việc tổ chức này công bố "bộ công cụ phòng chống phân biệt chủng tộc" năm 2023 và sáng kiến "thay đổi tư duy của đàn ông" năm 2024.

Trong bộ công cụ, UNESCO kêu gọi các nước thành viên tự đánh giá và ban hành chính sách chống phân biệt chủng tộc, tham gia "cuộc đua lên đỉnh" để trở thành nước đi đầu về thúc đẩy công bằng xã hội. Trong khi đó, sáng kiến "thay đổi tư duy của đàn ông" đã ra báo cáo về nỗ lực của UNESCO tại Ấn Độ nhằm định hình lại cách đàn ông nghĩ về vấn đề giới tính.

Đây là những chính sách UNESCO triển khai nhằm hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, thúc đẩy bình đẳng trên thế giới. Trong khi tại Mỹ, chính quyền Tổng thống Trump và phe bảo thủ coi DEI là ý thức hệ của cánh tả, có nội dung không phù hợp về chủng tộc, giới tính hay chính trị.

Từ khi trở lại Nhà Trắng, ông Trump đã tìm cách loại bỏ DEI khỏi bộ máy quân đội và các cơ quan chính quyền liên bang. Do đó, việc UNESCO thúc đẩy DEI bị coi là không phù hợp với lợi ích của Mỹ.

Tổng thống Trump cũng yêu cầu các quan chức chính quyền chú trọng điều tra bất kỳ biểu hiện nào "về bài Do Thái hoặc chống Israel" của UNESCO trong sắc lệnh hồi tháng 2.

Bộ Ngoại giao Mỹ coi việc UNESCO công nhận Palestine như một quốc gia thành viên là "vấn đề gây tranh cãi nghiêm trọng, đi ngược các chính sách của Mỹ và góp phần thúc đẩy tâm lý bài Israel", đồng minh của Washington ở Trung Đông.

Quan chức Nhà Trắng nói kết quả rà soát cho thấy UNESCO thường dùng ngôn từ nhấn mạnh rằng Palestine "bị Israel chiếm đóng". Tổ chức này đã lên án Israel trong cuộc xung đột ở Dải Gaza, nhưng không chỉ trích nhóm vũ trang Hamas vì đã tiến hành cuộc đột kích vào miền nam Israel hồi tháng 10/2023.

Quan hệ giữa Mỹ và UNESCO trở nên căng thẳng từ năm 2011, khi tổ chức này kết nạp Palestine là thành viên thứ 195. Trong nhiệm kỳ đầu của mình, ông Trump cũng từng quyết định rút Mỹ khỏi UNESCO hồi tháng 10/2017 với lý do tổ chức này thúc đẩy tâm lý bài Do Thái.

Các quan chức UNESCO bác bỏ cáo buộc "bài Do Thái" do phía Mỹ đưa ra, nói mọi thông báo từ tổ chức này trong 8 năm qua đều có sự đồng thuận từ cả Israel và Palestine.

Theo Tổng giám đốc UNESCO Audrey Azoulay, tuyên bố từ Mỹ không có gì đáng ngạc nhiên và tổ chức đã chuẩn bị cho kịch bản trên. "Những cáo buộc từ Mỹ trái ngược với nỗ lực thực tế của UNESCO, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục liên quan Holocaust và đấu tranh chống chủ nghĩa bài Do Thái", bà Azoulay nói.

Mỹ còn cho rằng Trung Quốc đã có ảnh hưởng đáng kể tại UNESCO, khi trở thành nhà tài trợ lớn nhất, và đang thúc đẩy tổ chức quốc tế này hoạt động theo hướng có lợi cho Bắc Kinh.

UNESCO chưa bình luận về thông tin. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn trong cuộc họp báo ngày 23/7 bày tỏ "lấy làm tiếc" về quyết định rút khỏi UNESCO của Mỹ.

"Đây không phải là hành động mà một cường quốc có trách nhiệm nên làm", ông Quách nói. "Trung Quốc luôn ủng hộ vững chắc công việc của UNESCO".

Quyết định của ông Trump làm dấy lên một số phản ứng trái chiều. Ngoại trưởng Israel Gideon Saar cảm ơn Mỹ vì đã ủng hộ nước này. Trong khi đó, thượng nghị sĩ Dân chủ Jeanne Shaheen, thành viên Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, gọi quyết định của Tổng thống Trump là "thiển cận và trao lợi thế cho Trung Quốc".

Về hệ lụy tiềm ẩn từ việc Mỹ rút khỏi UNESCO, bà Azoulay nói tổ chức đã triển khai "các cải cách lớn về cấu trúc" và đa dạng hóa nguồn tài trợ trong những năm qua nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn tiền từ Washington. Washington hiện đóng góp khoảng 8% tổng ngân sách của UNESCO, giảm từ mức khoảng 20% vào thời điểm ông Trump lần đầu tiên rút Mỹ khỏi tổ chức.

"Lúc này, tổ chức chưa cân nhắc bất kỳ động thái cắt giảm nhân sự nào", theo bà Azoulay.

Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng ngày 22/7. Ảnh: AFP

UNESCO thành lập năm 1945 với mục đích thúc đẩy hòa bình trên thế giới thông qua tăng cường hợp tác giáo dục, khoa học, văn hóa và truyền thông. Tổ chức nổi tiếng nhất với việc công nhận các Di sản Thế giới. Danh sách Di sản Thế giới của UNESCO gồm hơn 1.200 địa điểm, trong đó có 26 khu vực ở Mỹ.

Mỹ lần đầu gia nhập UNESCO năm 1945, nhưng rút lui vào năm 1984 với cáo buộc rằng tổ chức quản lý tài chính yếu kém và có tư tưởng thiên vị chống Washington. Năm 2003, dưới thời tổng thống George W. Bush, Mỹ quay trở lại vì cho rằng UNESCO đã thực hiện các cải cách cần thiết.

Mỹ rút khỏi UNESCO lần hai vào cuối năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump. Năm 2023, ông Joe Biden đưa Mỹ trở lại tổ chức, nhằm thể hiện cam kết khôi phục vai trò lãnh đạo của Washington trên trường quốc tế.

Các nguồn tin UNESCO cho biết Mỹ vẫn có đại diện trong Ủy ban Di sản Thế giới ngay cả sau khi chính thức rời tổ chức, giống như năm 2017.

"Mỹ đã và sẽ luôn được chào đón trở lại UNESCO", bà Azoulay nói.

Như Tâm (Theo New York Post, Reuters, AFP)