Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 11/8 thông báo đặt Sở Cảnh sát Thủ đô (MPD) dưới sự kiểm soát trực tiếp của chính quyền liên bang và triển khai Vệ binh Quốc gia tới thành phố. Ông tuyên bố "hôm nay là ngày giải phóng Washington và chúng ta sẽ giành lại thủ đô của mình".

Ông đã huy động khoảng 800 thành viên Vệ binh Quốc gia đến Washington, đồng thời cho biết sẽ cân nhắc triển khai cả quân đội nếu cần thiết. Tổng thống cũng đề cập khả năng tăng cường kiểm soát của chính quyền liên bang với các thành phố khác của Mỹ như Baltimore, New York và Oakland, những nơi có lãnh đạo là thành viên đảng Dân chủ.

Động thái được tiến hành khi ông Trump vẽ ra một bức tranh đáng lo ngại về tình hình an ninh ở Washington, bắt nguồn từ những thông tin chưa rõ ràng về tình trạng tội phạm và vô gia cư của thành phố, các đồng minh của Tổng thống cho hay.

"Cuộc khủng hoảng an ninh công cộng nghiêm trọng này bắt nguồn trực tiếp từ thất bại thảm hại của ban lãnh đạo thành phố. Chúng tôi sẽ thiết lập an ninh trở lại và sẽ hoàn thành công việc nhanh chóng", ông Trump nói.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (giữa) trong cuộc họp báo tại Nhà Trắng ngày 11/8. Ảnh: AP

Theo Đạo luật Tự trị của thành phố, Tổng thống Mỹ có thể giành quyền kiểm soát cảnh sát Washington tối đa 30 ngày bằng cách tuyên bố thủ đô "tồn tại những vấn đề mang tính khẩn cấp đặc biệt". Sau khoảng thời gian này, quyền kiểm soát sẽ được trả lại cho địa phương, trừ khi quốc hội thông qua đạo luật cho phép kéo dài thời hạn.

Chính quyền ông Trump đã âm thầm phối hợp với giới chức thành phố trong nhiều tháng qua để trấn áp tội phạm và thúc đẩy "làm đẹp" Washington, theo sắc lệnh hành pháp mà ông ký hồi tháng 3. Hai bên đã xây dựng được mối quan hệ hiệu quả, theo mô tả của trợ lý của ông Trump và Thị trưởng Washington Muriel Bowser.

Tuy nhiên, ông Trump gần đây tỏ ra sốt ruột sau một số vụ bạo lực, đáng chú ý nhất là vụ tấn công nhắm vào cựu nhân viên Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE) Edward Coristine tuần trước.

Coristine, 19 tuổi, là sinh viên tại Đại học Northeastern ở Boston và được tỷ phú Elon Musk mô tả là một trong 6 kỹ sư phần mềm giỏi nhất thế giới được mời làm việc cho DOGE.

Coristine bị thương nặng trong một vụ cướp xe bất thành sáng 3/8 tại Washington. Cảnh sát đã bắt hai thiếu niên 15 tuổi đến từ Maryland với cáo buộc cướp xe và tấn công Coristine.

Ông Trump tuần trước đăng ảnh Coristine dính đầy máu, không mặc áo và ngồi bệt dưới đất. Tổng thống Mỹ cảnh báo nếu "Washington không chấn chỉnh lại tình hình nhanh chóng, chúng tôi sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài thực hiện quyền kiểm soát liên bang với thành phố".

Ông cũng nhiều lần phàn nàn về tình trạng người vô gia cư ở thành phố. Lãnh đạo Mỹ nói những người phạm pháp "không được phép biến thủ đô của chúng ta thành vùng đất hoang tàn để cả thế giới nhìn vào". Ông nhấn mạnh các lãnh đạo thế giới tới thăm Washington không nên nhìn thấy hình vẽ graffiti hoặc những dấu hiệu xuống cấp của đô thị.

Ông Trump từ lâu rất để tâm tới vấn đề tội phạm và sự sạch đẹp ở Washington và các thành phố khác. Trong nhiệm kỳ đầu, ông đôi khi tranh cãi với các thị trưởng Dân chủ về việc thực thi pháp luật ở thủ đô. Mùa hè năm 2020, ông từng cân nhắc kiểm soát Sở Cảnh sát Washington để dập tắt làn sóng biểu tình sau vụ cảnh sát ghì chết người da màu George Floyd.

Sau khi trở lại Nhà Trắng nhiệm kỳ hai, ông ngày càng quan tâm đến vấn đề này nhằm hoàn thành những cam kết tranh cử về thiết lập trật tự và an ninh. Một số đồng minh cho biết khi ông cũng muốn làm điều này để chuẩn bị cho kế hoạch Washington là nơi tổ chức lễ kỷ niệm 250 năm thành lập nước Mỹ vào năm tới. Tổng thống Mỹ đã nhiều lần bày tỏ hào hứng với việc sẽ trở thành người chủ trì sự kiện trọng đại này.

"Ông ấy đã nói nhiều lần rằng thành phố chưa sẵn sàng cho lễ kỷ niệm 250 năm của đất nước. Nếu thành phố không đảm bảo an ninh tốt và sạch đẹp hơn, chúng ta sẽ không có du khách, chắc chắn là không", một người thân cận với Nhà Trắng nói về nhận xét của ông Trump.

Quan chức chính quyền Trump không nêu rõ về kế hoạch tăng cường thực thi pháp luật tại Washington. Tuy nhiên, họ nói sẽ can thiệp vào vấn đề an ninh của Washington dù giới lãnh đạo thành phố đồng ý hay không. Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi tuyên bố trong cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 11/8 rằng "sẽ chấm dứt" tình trạng tội phạm ở thủ đô.

Nhân viên thực thi pháp luật liên bang tuần tra ở thủ đô Washington ngày 11/8. Ảnh: AP

Thị trưởng Bowser và Cảnh sát trưởng Washington Pamela Smith đã bị bất ngờ trước thông báo của ông Trump. Brian Schwalb, tổng chưởng lý Washington, đã chỉ trích động thái của Nhà Trắng là "chưa từng có tiền lệ, không cần thiết và bất hợp pháp".

"Không có tình trạng khẩn cấp về tội phạm ở Đặc khu Columbia", ông nói, đề cập tới khu vực thủ đô Mỹ. Ông lưu ý tỷ lệ tội phạm bạo lực đã đạt mức thấp nhất trong ba thập kỷ vào năm 2024 và đang có xu hướng giảm trong năm nay. "Chúng tôi đang xem xét tất cả lựa chọn của mình và sẽ làm những gì cần thiết để bảo vệ quyền và sự an toàn của cư dân".

Terry Cole, lãnh đạo Cơ quan Phòng chống Ma túy (DEA) được ông Trump bổ nhiệm làm quyền chỉ huy liên bang của Sở Cảnh sát Washington, đã gặp bà Smith tối 11/8. Các nguồn tin cho hay bà Smith đã giao phó nhiệm vụ điều phối mối quan hệ giữa cảnh sát Washington và đối tác liên bang cho phó cảnh sát trưởng Jeffrey Carroll, một người có tiếng nói ở địa phương.

Động thái triển khai vệ binh và dự kiến cả quân đội tới Washington được cho là sẽ tiềm ẩn những rủi ro. Chuyên gia cho biết các lực lượng này có rất ít hoặc thậm chí không có kinh nghiệm về thực thi pháp luật tại địa phương.

Jillian Snider, sĩ quan cảnh sát New York về hưu và hiện làm việc tại một viện nghiên cứu ở Washington, cho biết cảnh sát địa phương được trang bị tốt hơn để giải quyết vấn đề tội phạm.

"Họ biết những người liên quan, biết rõ những con đường ở đây, nhanh chóng nắm bắt được nơi xảy ra bạo lực. Mọi hoạt động của đặc vụ liên bang hoặc Vệ binh Quốc gia chỉ nên là các biện pháp hỗ trợ, thay vì tiếp quản hoạt động trị an địa phương", Snider nói.

Art Acevedo, cựu cảnh sát trưởng Houston, đề xuất giải pháp khác. "Nếu chính quyền muốn thực sự tạo ra khác biệt và giúp cộng đồng an toàn hơn, họ chỉ cần tăng ngân sách liên bang cho cơ quan thực thi pháp luật địa phương để tăng tuyển dụng, đào tạo, trang bị và giữ chân những người giỏi", ông nói.

Tuy nhiên, nhiều đồng minh của ông Trump bày tỏ ủng hộ việc chính quyền liên bang nắm quyền kiểm soát cảnh sát Washington. "Tổng thống Trump đã đúng. Chúng ta không thể để tội phạm hủy hoại thủ đô của đất nước chúng ta", Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson nói.

Thùy Lâm (Theo CNN, WP, WSJ, NBC News)